مکالمه تلفنی اردوغان با رئیس‌جمهوری اسرائیل پس از دیدار با محمود عباس

اردوغان در اندیشه ازسرگیری روابط با تل‌آویو

ساعت 24-ترکیه پس از سال‌ها تنش با اسرائیل می‌خواهد نقش فعال‌تری در مناقشه خاورمیانه داشته باشد و در هفته‌های اخیر توجه بیشتری به تحولات میان فلسطین و اسرائیل نشان داده است

رجب طیب اردوغان که در دوران حکمرانی 18ساله‌اش به‌عنوان نخست‌وزیر و سپس رئیس‌جمهوری ترکیه به‌عنوان قهرمان آرمان فلسطینی مشهور شده، در روزهای اخیر با محمود عباس، رئیس تشکیلات خودگردان فلسطین، دیدار کرد و روز گذشته نیز تماسی کم‌سابقه با «اسحاق هرتزوگ» رئیس‌جمهوری اسرائیل برقرار کرد. اردوغان در گفت‌وگوی تلفنی 40دقیقه‌ای با همتای جدید اسرائیلی خود بر «اهمیت زیاد مناسبات فی‌مابین برای ثبات و امنیت منطقه خاورمیانه» تأکید کرد. بر اساس اعلام دفتر ریاست‌جمهوری ترکیه، اردوغان در گفت‌وگوی خود با اسحاق هرتزوگ گفته است که با وجود اختلاف نظر میان آنکارا و تل‌آویو در برخی مسائل، آنکارا علاقه‌مند است به گفت‌وگو و همکاری با اسرائیل ادامه دهد. مناسبات دو طرف اغلب تحت تأثیر رویکرد آنها به مسئله فلسطینی‌ها و مناقشه میان اسرائیل و حماس دچار تنش شده است. دولت ترکیه از حامیان سرشناس گروه حماس در نوار غزه به شمار می‌رود و در ماه‌های گذشته که جنگ تازه‌ای میان اسرائیل و حماس در نوار غزه درگرفت، اردوغان اسرائیل را به دلیل «رفتارهای تروریستی» مورد انتقاد شدید قرار داد.
دو روز پیش از گفت‌وگوی اردوغان با رئیس‌جمهوری اسرائیل، او با محمود عباس، رئیس تشکیلات فلسطین هم دیدار داشت. اردوغان به عباس وعده داد که با توجه به «سرکوب فلسطینی‌ها از سوی اسرائیل» سکوتی دراین‌باره نخواهد کرد. اردوغان در گفت‌وگو با هرتزوگ هم بر «انتظار جامعه جهانی در زمینه ضرورت شکل‌گیری دو کشور مستقل اسرائیل و فلسطین در کنار یکدیگر» تأکید کرد. اردوغان همچنین عرصه‌هایی مانند انرژی، توریسم و فناوری را ازجمله زمینه‌هایی ذکر کرد که ترکیه و اسرائیل می‌توانند همکاری‌های خود را در آنها گسترش دهند.
اردوغان در این دیدار به هرتزوگ اطمینان داد هر گام مثبتی که برای حل درگیری فلسطین و اسرائیل برداشته شود، به پیشرفت روابط ترکیه و اسرائیل در «جهت مثبت» نیز کمک خواهد کرد. اسحاق هرتزوگ هفته گذشته به‌عنوان رئیس‌جمهوری جدید اسرائیل سوگند یاد کرد. هرتزوگ، رهبر سابق حزب کارگر اسرائیل ازجمله حامیان ایجاد دو کشور اسرائیل و فلسطین در کنار یکدیگر به شمار می‌رود. این در حالی است که نفتالی بنت نخست‌وزیر جدید اسرائیل که جانشین بنیامین نتانیاهو شده، از مخالفان سرسخت راه‌حل دو کشوری و از حامیان شهرک‌سازی در مناطق اشغالی محسوب می‌شود.
با اینکه رابطه ترکیه و اسرائیل از سال ۲۰۰۹ ازجمله بر سر نوع حمایت آنکارا از جنبش حماس با مناقشات و تنش‌هایی همراه بوده، ولی روابط امنیتی، تجاری و توریستی میان دو طرف همچنان ادامه داشته و حجم مبادلات تجاری بین آنکارا و تل‌آویو تقریبا به شش میلیارد دلار در سال رسیده است. در یکی، دو سال اخیر هم برخی تحولات در منطقه ترکیه را به داشتن مناسبات نزدیک‌تر با اسرائیل سوق داده است؛ نزدیک‌شدن تعدادی از کشورهای عربی رقیب ترکیه به اسرائیل با تشویق و اصرار دولت دونالد ترامپ رئیس‌جمهوری سابق آمریکا، گرایش آنکارا به استفاده از مناسبات اقتصادی، فناوری و امنیتی با اسرائیل و نیز بهره‌گیری از اثرگذاری اسرائیل در عرصه سیاست آمریکا برای مقابله با سیاست احتمالا سخت‌گیرانه‌تر دولت بایدن ازجمله این عوامل تلقی می‌شوند.
انگیزه‌های نظامی
علاوه بر انگیزه‌های سیاسی، مناسبات نظامی و اقتصادی را هم باید در تمایل اردوغان در بهبود رابطه با اسرائیل مؤثر دانست. آنکارا در سال ۲۰۰۶، 10 فروند پهپاد غیرمسلح مدل «هرون» از اسرائیل سفارش داد. اما از اواسط سال ۲۰۱۰، پس از آنکه آمریکا از فروش پهپادهای مدرن خود به ترکیه خودداری کرد، این کشور طراحی و ساخت پهپادهای داخلی را آغاز کرد. پهپادهای ساخت داخل اکنون ستون فقرات عملیات هوایی ترکیه را تشکیل می‌دهند و در اروپا هم کشورهای لهستان، اوکراین و آلبانی در صف مشتریان پهپادهای ترکیه قرار دارند. مطابق برآوردها، دست‌کم ۹ پایگاه پهپادی در ترکیه وجود دارد و پایگاه‌های اصلی پهپادی ترکیه در جنوب شرقی این کشور در امتداد مرز سوریه و در سواحل اژه و مدیترانه واقع شده‌اند. از طرف دیگر، در پی حذف ترکیه از پروژه اف-۳۵ از سوی ایالات متحده، آنکارا طراحی و ساخت پهپادهای جدید خود را با هدف استفاده از آنها در ناوهای هواپیمابر در دستور کار قرار داد.
با وجود پیشرفت‌های صورت‌گرفته، آنکارا در بازارهای تسلیحاتی به نسبت ایالات متحده، روسیه، چین و اسرائیل بازیگری نوظهور و متوسط محسوب می‌شود. رقابت‌های آنکارا و تل‌آویو در حوزه پهپادی بر سر کسب بازارهای تسلیحاتی منطقه خاورمیانه و اروپا و کنترل بر مناطق ژئوپلیتیکی همچون شرق مدیترانه است. اردوغان در پی آن است جمهوری آذربایجان را وادار به انتخاب بین ترکیه و اسرائیل کند و لازم است در کنار ترکیه در مقابل اسرائیل بایستد. این تحولات آنکارا را در موقعیت دشواری قرار داده و رابطه همچنان سرد آنکارا و واشنگتن، اردوغان را ترغیب کرده تا رابطه با اسرائیل را بهبود ببخشد. در سال ۲۰۱۱ هم «هلوسی کلیچ» سفیر ترکیه در جمهوری آذربایجان، گفته بود که این کشور باید در روابط خود با اسرائیل تجدیدنظر کند.
اردوغان قبل از دیدار با هرتزوگ، با دعوت از محمود عباس، با رئیس تشکیلات خودگردان فلسطینی دیدار و رایزنی کرد. در این دیدار که پشت درهای بسته انجام شد، در موازات بررسی روابط دوجانبه با تمامی ابعاد، اقداماتی که باید برای افزایش همکاری‌ها و توسعه هرچه بیشتر روابط بین ترکیه و فلسطین انجام گیرد، مورد بحث و تبادل‌ نظر قرار گرفت.
بر اساس اطلاعیه مرکز ارتباطات نهاد ریاست‌جمهوری ترکیه، رجب طیب اردوغان در این دیدار اعلام کرد ترکیه در مقابل مظالم اسرائیل علیه فلسطینیان سکوت اختیار نکرده و نخواهد کرد. تا زمانی‌ که اشغالگری‌های اسرائیل و سیاست‌های الحاق آن ادامه دارد، تأسیس ثبات و صلح پایدار در منطقه غیرممکن خواهد شد.
اردوغان ضمن اشاره به اینکه ترکیه به حمایت از روند تفاهم داخلی در فلسطین نیز ادامه خواهد داد، گفت روابط دوجانبه ترکیه و فلسطین در عرصه‌های مختلف اقتصادی، تجاری، فرهنگی، آموزشی و گردشگری در جهتی مثبت پیشرفت می‌کند. رئیس تشکیلات خودگردان فلسطین در سفر به ترکیه، خواستار تسریع در آماده‌سازی زیرساخت‌های منطقه صنعتی ترکیه در «جنین» (در شمال کرانه باختری) شد و تأکید کرد که حضور پررنگ شرکت‌های ترکیه‌ای برای ایجاد صنایع، برای هر دو طرف مفید است. اتحادیه اتاق‌ها و مبادلات ترکیه سال گذشته مجوز ایجاد منطقه صنعتی در «جنین» را از رئیس‌جمهوری این کشور دریافت و روزنامه رسمی ترکیه نیز تصمیم رجب طیب اردوغان در این زمینه را منتشر کرد.
اردوغان در ماه‌های گذشته بارها اعلام کرده بود که خواهان عادی‌سازی روابط با اسرائیل است. اسرائیل و ترکیه در سال‌های اخیر بارها بر سر اشغال کرانه باختری و رفتار نتانیاهو با فلسطینی‌ها، دچار تنش شدند. ترکیه در سال 1949 اولین کشور با اکثریت مسلمانی بود که اسرائیل را به رسمیت شناخت اما آنکارا در سال 2010 به دلیل حمله اسرائیل به کشتی امدادی مرمره و کشته‌شدن 10 امدادرسان ترک، روابط سیاسی رسمی خود با اسرائیل را قطع کرد.