50 سال با تیم ملی فوتبال در راه جام جهانی

ساعت 24 - دراین روزهای سخت زندگی سیاسی و اقتصادی ایرانیان که تورم و تحریم و کوچک شدن سفره ها خلق مردم را تنگ کرده است شاید پیروزی ایران بر عراق درروز پنجشنبه هفتم بهمن ماه 1400 شهروندان را خرسند کند و شاید هم ایرانیان به رسم سنت دو دوره پیشین که پس از حتمی شدن صعود تیم ملی فوتبال به خیابانه آمدند باردیگر در پایتخت و شهرها برای ابراز شادمانی به خیابانها بیایند. در حافظه تاریخی ایرانیان فوتبال دوست و حتی مردم عادی در 50 سال گذذشته روزهای تلخ وشیرینی از کامیابی و ناکامی درراه رسیدن به جام جهانی وجوددارد.

html>

نتخابی جام جهانی ۱۹۷۴؛ ناکامی در نخستین گام

به گزارش بی بی سی تیم ملی ایران به رغم داشتن ستاره‌هایی مانند پرویز قلیچ‌خانی و ناصر حجازی نتوانست به جام جهانی ۱۹۷۴ صعود کند.قهرمان دو دوره جام ملت‌های آسیا، برای نخستین بار با تصمیم فدراسیون فوتبال ایران، وارد رقابت‌های انتخابی جام جهانی فوتبال شد. مسابقاتی که به اشتباه "مقدماتی جام جهانی" نامیده شد و سال‌ها به این اسم خوانده شد.مسابقات در دو گروه ۴ تیمی برگزار شد. ایران با تیم‌های سوریه، کره شمالی و کویت در گروه A قرار گرفت. تهران میزبان متمرکز مسابقات بود و تیم ملی ایران با چهار پیروزی، یک تساوی و یک شکست ۹ امتیازی شد و به مرحله حذفی صعود کرد.تنها شکست ایران مقابل سوریه، در بازی تشریفاتی پایانی رقم خورد.در آن دوره، فقط یک تیم از قاره آسیا و اقیانوسیه به جام جهانی می‌رسید. استرالیا به عنوان صدرنشین گروه B در سیدنی میزبان بازی رفت مرحله حذفی شد و با نتیجه سه بر صفر مقابل ایران پیروز شد. در بازی برگشت تیم ملی ایران با دو گل پرویز قلیچ‌خانی نیمه اول را با پیروزی دو بر صفر تمام کرد، اما در نیمه دوم به گل نرسید تا نخستین تجربه ایران، برای صعود به جام جهانی ۱۹۷۴ توام با ناکامی باشد.

انتخابی جام جهانی ۱۹۷۸؛ صعود مقتدرانه، بدون شکست

تیم ملی ایران در مرحله نخست انتخابی جام جهانی آرژانتین، در گروه سوم با تیم‌های عربستان، سوریه و عراق همگروه شد. عراق از مسابقات انصراف داد و ایران با چهار پیروزی در دو بازی رفت و برگشت مقابل عربستان و سوریه، به مرحله دوم صعود کرد.در مرحله دوم، تیم‌های ملی ایران، کره جنوبی، استرالیا، کویت و هنگ کنگ در یک گروه و به صورت رفت و برگشت مقابل هم قرار گرفتند که در نهایت، تیم ملی ایران با ۶ پیروزی و ۲ تساوی مجوز صعود به جام جهانی را به دست آورد.کره‌جنوبی در این گروه دوم شد و تیم‌های کویت، استرالیا و هنگ کنگ نیز در رده‌های سوم تا پنجم قرار گرفتند.تیم ملی ایران بدون شکست این بازی‌ها را به پایان رساند و فقط در دو بازی رفت و برگشت مقابل کره‌جنوبی به دو تساوی رسید. در سایر بازی‌های ایران پیروز میدان بود.حشمت مهاجرانی سرمربیگری این تیم را برعهده داشت و غفور جهانی با به ثمر رساندن پنج گل، بهترین گل‌زن مسابقات شد.

دوره جنگ

نخستین مرحله از رقابت‌های انتخابی جام جهانی ۱۹۸۲ اسپانیا در آسیا، طبق برنامه ریزی فدراسیون بین‌المللی فوتبال از آوریل ۱۹۸۱ آغاز شد.ایران به دلیل حمله نظامی ارتش عراق از ۳۱ شهریور ۱۳۵۹ (۲۲ سپتامبر ۱۹۸۰)، از این رقابت‌ها کنار کشید. اما عراق با تیم کامل خود به مسابقات رفت و در گروه دوم با عربستان، قطر، بحرین و سوریه در هم‌گروه شد. در پایان این مسابقات عراق به دلیل قرار گرفتن در رده دوم و پایین‌تر از عربستان، از صعود به مرحله نهایی باز ماند.چهار سال بعد، در رقابت‌های انتخابی جام جهانی ۱۹۸۶ مکزیک، فدراسیون فوتبال ایران گفت که حاضر به پذیرفتن پیشنهاد فدراسیون بین‌المللی فوتبال برای برگزاری مسابقات خانگی‌اش در زمین بی‌طرف و امن، به دلیل تداوم منازعات نظامی با عراق نشده و از این مسابقات بار دیگر کنار کشیده است.از دست رفتن دو جام جهانی پیاپی، نسلی طلایی از فوتبال ایران را از حضور در رقابت‌های جام جهانی محروم کرد. محمد پنجعلی، ناصر محمدخانی، حمید درخشان، حمید علیدوستی، مجید نامجومطلق، سیروس قایقران و فرشاد پیوس، از جمله ستاره‌هایی بودند که به دلیل از دست رفتن فرصت حضور در انتخابی جام‌های جهانی ۱۹۸۲ و ۱۹۸۶ این مسابقات را تجربه نکردند.

انتخابی ۱۹۹۰؛ کودتا، استعفا و حذف

ایران به رغم پیروزی ۲-۳ مقابل چین در بازی برگشت به دلیل شکست ۰-۲ در بازی رفت، حذف شدتیم ملی ایران پس از دو دوره غیبت در مرحله مقدماتی با تیم‌های ملی چین، بنگلادش و تایلند همگروه شد.در پایان مرحله نخست، ایران و چین هر دو به امتیاز ۱۰ رسیدند. اما تیم ملی چین به دلیل تفاضل گل بهتر به مرحله نهایی صعود کرد.پرویز دهداری سرمربی وقت تیم ملی فوتبال یاران در آستانه این مسابقات کناره گیری کرد و دستیارش، رضا وطن خواه هدایت تیم ملی را بر عهده گرفت. در دور برگشت مهدی مناجاتی سرمربی تیم ملی شد.پیش از آغاز این رقابت‌ها، یکی از بزرگترین "کودتاهای" تاریخ ورزش ایران رقم خورد. ۱۴ بازیکن به نام‌های احمد سجادی، محمد پنجعلی، مرتضی فنونی زاده، اصغر حاجیلو، شاهین بیانی، شاهرخ بیانی، حمیددرخشان، ضیا عربشاهی، مرتضی یکه، ناصر محمدخانی، عبدالعلی چنگیز، غلام فتح‌آبادی، فرشاد پیوس و مهدی ابطحی از حضور در تیم ملی ایران، به دلیل همراه نشدن با سیاست‌های سخت‌گیرانه آقای دهداری، انصراف دادند.در پایان این مسابقات، دو تیم کره جنوبی و امارات به رقابت‌های جام جهانی ۱۹۹۰ ایتالیا راه یافتند.

انتخابی ۱۹۹۴؛ "عجیب‌ترین" برگ تاریخ فوتبال ایران

این دوره از مسابقات، از مرموزترین ادواری است که تیم ملی فوتبال ایران در تاریخ خود تجربه کرد.ایران با سرمربیگری علی پروین، در مرحله نخست انتخابی جام جهانی ۱۹۹۴ آمریکا با تیم‌های ملی سوریه، عمان، تایوان و میانمار همگروه شد. میانمار پیش از آغاز رقابت‌ها، انصراف داد.

حشمت‌الله مهاجرانی در آن مقطع زمانی سرمربیگری تیم ملی عمان را برعهده داشت و به دلیل پاره‌ای از مشکلات امنیتی، نتوانست همراه تیم ملی عمان برای دیدار با ایران به کشورش سفر کند. آقای مهاجرانی پیش از انقلاب، مربی اختصاصی شاهزاده رضا پهلوی بود. او پس از انقلاب از کشور خارج شده بود.تیم ملی ایران در گروه B با سه پیروزی با سوریه هم‌امتیاز شد، اما به لطف تفاضل گل بهتر، به مرحله نهایی راه یافت.در مرحله نهایی این مسابقات که به میزبانی شهر دوحه برگزار می‌شد، ایران پس از تیم‌های عربستان، کره جنوبی، ژاپن و عراق، فقط بالاتر از کره‌شمالی، در رده پنجم قرار گرفت.تیم تحت هدایت علی پروین، دو پیروزی مقابل کره شمالی و ژاپن به دست آورد و مقابل عربستان، عراق و کره جنوبی شکست خورد.دی سال ۱۳۹۱ مرتضی فنونی‌زاده فاش کرد که سازمان وقت تربیت بدنی جمهوری اسلامی، به بازیکنان و مربیان تیم ملی ایران گفته بود ممکن است در صورت صعود تیم ملی به جام جهانی، دولت ایران این مسابقات را "تحریم" کند. او گفته بود: "قبل مسابقات از سازمان تربیت بدنی به ما گفتند که اگر صعود کنیم، ممکن است مسابقات را تحریم کنیم. جام‌جهانی ۱۹۹۴ در آمریکا برگزار می‌شد و گفتند ما با آمریکا رابطه نداریم."علی پروین سرمربی تیم ملی ایران پس از بازگشت، به مدت پنج سال از دنیای مربیگری دور ماند.

انتخابی ۱۹۹۸؛ بازگشت پس از بیست سال دوری

فدراسیون بین‌المللی فوتبال برای نخستین بار، سهمیه آسیا را به ۳/۵ تیم افزایش داد. این افزایش در پی بالارفتن تعداد تیم‌های حاضر در جام جهانی به ۳۲ تیم بود.تیم ملی ایران که با سرمربیگری محمد مایلی‌کهن در رقابت‌های جام ملت‌های ۱۹۹۶ آسیا، با بازیکنانی جوان، شگفتی‌ساز شده بود، در مرحله نخست انتخابی جام جهانی فوتبال با تیم‌های قرقیزستان، سوریه و مالدیو همگروه شد.ایران با پنج پیروزی و یک تساوی به مرحله نهایی این مسابقات صعود کرد. تنها تساوی ایران در بازی تشریفاتی پایانی مقابل سوریه در تهران رقم خورد.در مرحله نهایی، تیم ملی ایران، با عربستان، چین، قطر و کویت در گروه A قرار گرفت؛ گروهی به مراتب دشوارتر از گروه B با حضور کره جنوبی، ژاپن، امارات، ازبکستان و قزاقستان.ایران شروعی امیدوار کننده داشت و در پایان دور رفت در صدر جدول قرار گرفت. اما با دو شکست و یک تساوی در سه بازی پایانی با ۱۲ امتیاز، پایین‌تر از عربستان ۱۴ امتیازی، در رده دوم قرار گرفت.محمد مایلی‌کهن پس از شکست تیم ملی ایران مقابل قطر در دوحه، جای خود را به والدیر ویرا، سرمربی برزیلی تیم فوتبال المپیک داد.تیم ملی ایران در بازی حذفی که به میزبانی کوالالامپور برگزار می‌شد، مقابل ژاپن تیم دوم گروه دیگر ایستاد و با قانون گل‌ طلایی در وقت‌های اضافه، با نتیجه ۳ بر ۲ شکست خورد.آخرین روزنه امید برای کسب نیم سهمیه باقی‌مانده آسیا، دیدار با نماینده قاره اقیانوسیه بود. شنبه اول آذر ۱۳۷۷ تیم ملی ایران در حضور بیش از ۱۲۰ هزار تماشاگر مقابل استرالیا به تساوی یک بر یک رسید. یک هفته بعد یعنی هشتم آذر، تیم ملی ایران در ورزشگاه کریکت ملبورن، در حالی که دو بر صفر مقابل میزبان خود عقب بود، بازی را مساوی کرد و به لطف گل زده بیشتر در خانه حریف به جام جهانی ۱۹۹۸ فرانسه صعود کرد.پس از سوت پایان مسابقه مردم ایران به خیابان‌ها آمدند و تا نیمه‌های شب جشن‌ گرفتند. ایران پس از ۲۰ سال دوری، دوباره به جام جهانی فوتبال بازگشته بود.

انتخابی ۲۰۰۲؛ "حماسه" تکرار نشد

پس از حذف در مرحله یک چهارم نهایی جام ملت‌های ۲۰۰۰ آسیا، تیم ملی ایران شرایط مساعدی نداشت. جلال طالبی از سرمربیگری تیم ایران استعفا کرد و ادمار داسیلوا براگا به عنوان مربی موقت، با تیم ملی ایران وارد مرحله نخست مقدماتی جام جهانی ۲۰۰۲ کره و ژاپن شد.

فیفا در این دوره از مسابقات به دلیل میزبانی کره و ژاپن، سهمیه آسیا را به 2.5 سهمیه کاهش داده بود.در مرحله نخست تیم ملی ایران با تیم‌های تاجیکستان و گوام همگروه شد. با دو پیروزی از دو مسابقه که به میزبانی شهر تبریز برگزار شده بود به مرحله نهایی این مسابقات صعود کرد و میروسلاو بلاژویچ جای آقای براگا را روی نیمکت تیم ملی ایران گرفت.میروسلاو بلاژویچ در جام جهانی ۱۹۹۸ تیم ملی کرواسی را به مقام سوم جام جهانی فوتبال رسانده بود و همان سال عنوان بهترین مربی سال جهان را نیز کسب کرد.در مرحله نهایی، ایران باز هم در گروهی دشوارتر (با عربستان، عراق، تایلند و بحرین) قرار گرفت.تیم ملی ایران در حالی که تا روز پایانی مسابقات با ۱۵ امتیاز در صدر جدول قرار داشت، با شکست ۳ بر یک مقابل بحرین در شهر منامه و پیروزی ۴ بر یک تیم ملی عربستان در بازی هم زمان مقابل تایلند، از صعود مستقیم به جام جهانی باز ماند.

ایران برای کسب نیم سهمیه باقی‌مانده، در دو بازی رفت و برگشت مقابل امارات، تیم دوم گروه B به پیروزی رسید و با نماینده پانزدهم اروپا یعنی تیم ملی جمهوری ایرلند دیدار کرد. در بازی رفت، ایران ۲ بر صفر شکست خورد و با وجود پیروزی یک بر صفر در ورزشگاه آزادی، از صعود به جام جهانی باز ماند.

انتخابی ۲۰۰۶؛ سخت و آسان

تیم ملی ایران، مرحله نخست انتخابی جام جهانی ۲۰۰۶ آلمان را با سرمربیگری همایون شاهرخی آغاز کرد. در گروه A این مسابقات، تیم ملی ایران با اردن، قطر و لائوس همگروه بود، اما پس از شکست یک بر صفر در ورزشگاه آزادی مقابل اردن، برانکو ایوانکوویچ جانشین آقای شاهرخی شد.برانکو ایوانکوویچ نخستین بار به عنوان دستیار میروسلاو بلاژویچ به ایران آمد و با تیم زیر ۲۳ سال ایران، قهرمان بازی‌های آسیایی بوسان شده بود.تیم ایران با دشواری موفق شد با به دست آوردن ۱۵ امتیاز که حاصل پنج پیروزی و یک شکست بود، به مرحله نهایی این مسابقات صعود کند.در مرحله نهایی، تیم ملی ایران در گروه B با تیم‌های ژاپن، بحرین و کره شمالی همگروه شد. تیم ایران با چهار پیروزی، یک تساوی خارج از خانه مقابل بحرین و یک شکست در بازی پایانی و تشریفاتی مقابل ژاپن به عنوان تیم دوم به جام جهانی آلمان صعود کرد.

انتخابی ۲۰۱۰؛ تلخ‌ترین حذف با چاشنی عزل و نصب سیاسی

اسفند ۱۳۸۶ در حالی که رقابت‌های انتخابی جام جهانی آفریقای جنوبی آغاز شده بود، علی دایی با دستور محمد علی‌آبادی، رئیس سازمان تربیت بدنی، به عنوان سرمربی تیم ملی ایران انتخاب شد.ایران در گروه چهارم، با تیم‌های امارات، سوریه و کویت در یک گروه قرار داشت و از هر گروه، دو تیم به مرحله نهایی مسابقات صعود می‌کردند.تیم ملی ایران در سه بازی دور رفت مقابل حریفانش به تساوی رسید و در سه بازی برگشت پیروز شد تا با ۱۲ امتیاز به مرحله نهایی صعود کند.در مرحله نهایی این مسابقات، تیم ملی ایران در گروه B با تیم‌های عربستان، کره جنوبی، کره شمالی و امارات همگروه شد. نتایج ایران در این مسابقات، ناامید کننده بود و یکی از تلخ‌ترین تجربیات فوتبال ملی ایران در رقابت‌های انتخابی جام جهانی شکل گرفت.تیم علی دایی در بازی اول در خانه عربستان به تساوی یک بر یک رسید. در بازی دوم در خانه، کره شمالی را ۲ بر یک شکست داد. در بازی سوم با درخشش مهدی رحمتی دروازه‌بان خود از شکست در خانه امارات گریخت و بازی یک بر یک شد. در بازی چهارم و در ورزشگاه آزادی باز هم با تساوی یک بر یک مقابل کره جنوبی، متوقف شد. سرانجام در بازی پنجم، در ورزشگاه آزادی مقابل عربستان ۲ بر یک شکست خورد.پس از این نتیجه، علی دایی اخراج شد و جایش را به افشین قطبی داد. او سال‌ها بعد مدعی شد که با دستور محمود احمدی‌نژاد رئیس جمهوری وقت از سرمربیگری تیم ملی کنار رفته است. آقای دایی دلیل کنار رفتنش را "حمایت نکردن از محمود احمدی‌نژاد" در آستانه انتخابات ریاست جمهوری دانست. علی دایی قریب به سه ماه پیش از انتخابات ریاست جمهوری از سمتش برکنار شده بود.این ادعای آقای دایی در حالی مطرح می‌شد که او کمتر از ۹ ماه بعد با حکم علی سعیدلو، معاون پیشین آقای احمدی‌نژاد و رئیس وقت سازمان تربیت بدنی، به سرمربیگری پرسپولیس رسید.تیم ملی ایران با سرمربیگری افشین قطبی، مقابل کره شمالی در پیونگ یانگ به تساوی بدون گل رسید، امارات را در تهران یک بر صفر شکست داد، اما با تساوی یک بر یک مقابل کره جنوبی در سئول، با یازده امتیاز در رده چهارم جدول، پایین‌تر از کره جنوبی، کره شمالی و عربستان قرار گرفت.

انتخابی ۲۰۱۴؛ بازگشت به زندگی

پس از دو ناکامی بزرگ در انتخابی جام جهانی ۲۰۱۰ و جام ملت‌های آسیا ۲۰۱۱ قطر، فدراسیون فوتبال ایران، برای گسستن نوار شکست‌های فوتبال ملی ایران، سراغ نام بزرگی مانند کارلوس کی‌روش رفت. آقای کی‌روش با سابقه مربیگری در منچستریونایتد به عنوان دستیار سر الکس فرگوسن و سرمربیگری در تیم‌های رئال مادرید و تیم ملی پرتغال، به عنوان سرمربی تیم ملی ایران انتخاب شد.ایران در مرحله نخست انتخابی جام جهانی با قطر، بحرین و اندونزی همگروه بود. تیم ایران با سه پیروزی و سه تساوی و کسب ۱۲ امتیاز به مرحله نهایی صعود کرد. در حقیقت تیم ملی ایران با دو پیروزی مقابل اندونزی و یک برد خانگی مقابل بحرین، دو تساوی رفت و برگشت مقابل قطر و تساوی خارج از خانه برابر بحرین جواز صعود را به دست آورد.در مرحله نهایی، تیم ملی ایران با کره جنوبی، ازبکستان، لبنان و قطر همگروه شد. پیروزی خارج از خانه در بازی اول مقابل ازبکستان تصویر صعودی آسان را در اذهان نقش بست، اما شکست در بیروت مقابل لبنان و سپس باخت مقابل ازبکستان در تهران، کار ایران را به اما و اگر کشید.حضور ستاره‌هایی که به آن‌ها لقب "دو رگه" داده بودند در این دوره از مسابقات و با حضور کارلوس کی‌روش در تیم ملی شدت گرفت. اشکان دژاگه با سابقه بازی در تیم‌های ملی نوجوانان و جوانان آلمان و رضا قوچان‌نژاد مهاجم وقت استاندارد لیژ، با تابعیت ایرانی، پیراهن تیم ملی ایران را بر تن کردند.حضور این بازیکنان در سه بازی پایانی، عصای دست آقای کی‌روش شد. ایران در حالی که از هر سه مسابقه باقی‌مانده خود پیروزی می‌خواست ابتدا با گل رضا قوچان‌نژاد قطر را در دوحه یک بر صفر مغلوب کرد، سپس لبنان را در تهران با چهار گل شکست داد و در بازی پایانی با تک گل رضا قوچان‌نژاد مقابل کره جنوبی در سئول برنده شد و به جام جهانی بازگشت.

انتخابی ۲۰۱۸؛ سنت شکنی و صعود دوباره

تا پیش از این دوره، فوتبال ایران هرگز دو حضور متوالی در جام جهانی را تجربه نکرده بود. کارلوس کی‌روش پس از کامیابی نسبی در جام جهانی ۲۰۱۴ برزیل، با فشار رسانه‌ها و خواست عمومی در سمت خود باقی ماند.در مرحله نخست، تیم ملی ایران با تیم‌های عمان، ترکمنستان، گوام و هند همگروه شد. ایران با ۶ پیروزی و دو تساوی به عنوان تیم نخست به مرحله نهایی انتخابی جام جهانی روسیه صعود کرد. تیم ایران در بازی اول برابر تاجیکستان به تساوی یک بر یک رسید و در عمان نیز با همین نتیجه متوقف شده بود.ایران در مرحله پایانی، با بهترین قرعه مواجه شد. تیم ملی با تیم‌های کره جنوبی، چین، سوریه، قطر و ازبکستان در گروه A نشست در حالی که در گروه B تیم‌های ملی ژاپن، استرالیا، عربستان، امارات، عراق و تایلند همنشین بودند.تیم ملی ایران از ۱۰ بازی انتخابی خود در مرحله پایانی، به ۶ پیروزی و ۴ تساوی رسید و به عنوان صدرنشین به رقابت‌های جام جهانی صعود کرد. این بار برخلاف دوره گذشته، کره جنوبی پس از تیم ملی ایران به عنوان تیم دوم، جواز صعود را به دست آورد.یکی از بحث برانگیزترین مسابقات ایران در این مرحله، بازی پایانی مقابل سوریه بود. ۱۴ شهریور ۱۳۹۶ ماموران نیروی انتظامی، از حضور زنان ایرانی که قصد تماشای آخرین دیدار تیم ملی کشورشان را داشتند جلوگیری کردند. با این وجود، زنان سوریه‌ای بدون هیچ مانعی وارد ورزشگاه آزادی شدند.همچنین در این مسابقه ایران که به امتیاز بازی نیازی نداشت، با گلی که دقیقه سوم وقت‌های تلف شده نیمه دوم دریافت کرد، سوریه را با تک امتیاز این مسابقه به دیدار پلی‌آف فرستاد. یک سال بعد، سرور جباروف هافبک و کاپیتان تیم ملی ازبکستان و بازیکن وقت باشگاه استقلال در برنامه تلویزیونی ۹۰ نتیجه این مسابقه و تساوی ایران برابر سوریه را "مشکوک" دانست.

انتخابی ۲۰۲۲؛ در آستانه تاریخ‌سازی

تیم ملی فوتبال ایران حالا در آستانه خلق اتفاقی تاریخی قرار دارد. تیمی که مسابقات را با بحران‌های پیاپی و نتایج ضعیف در مرحله نخست مقدماتی آغاز کرد و هم اکنون فاصله‌ای کوتاه با سومین حضور متوالی و ششمین صعود به جام جهانی قرار گرفته است.