ایران در گذار انرژی نیاز به پوست اندازی دارد

ساعت 24 - عباس ملکی وحسن راعی از پژوهشگران ارشد انرژی در ایران که برای دانشکده مهندسی انرژی دانشگاه شریف گزارش‌های کارشناسی تهیه می‌کنند در تازه ترین گزارش هفتگی خود درباره ایران و گذار انرژی نوشته‌اند. بنا برنوشته کارشناسان یادشده ، گذار انرژی حرکت از سوخت‌های فسیلی نظیر نفت‌خام، گاز طبیعی و زغال‌سنگ به تجدیدپذیرها نظیر انرژی بادی، انرژی خورشیدی، برقآبی و سایر منابع انرژی قابل تجدید مدنظر قرار می‌گیرد
.

گذار انرژی به‌منظور کاهش وابستگی به منابع انرژی فسیلی و کاهش اثرات منفی زیست‌محیطی از جمله گرمایش جهانی و آلودگی هوا انجام می‌شود. منابع تجدیدپذیر نظیر باد، خورشید، آب، و زیست‌توده منابعی هستند که به‌صورت مداوم تولید می‌شوند. از این‌رو تجدیدپذیرها به‌عنوان یک راه حل پایدارتر برای تامین نیازهای انرژی جامعه مورد توجه قرار می‌گیرند. اما حامل‌های انرژی تجدیدپذیر در خصوص تامین انرژی موردنیاز به‌صورت پایدار با چالش‌هایی مواجه هستند. که در ادامه به برخی از آن‌ها اشاره می‌شود. 1- یکی از نمونه‌های قابل توجه در گذار انرژی، سیاستگذاری‌های دولت چین در این مسیر است. هدف اصلی گذار انرژی کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای است که در غیر این صورت احتمالاً حیات بشر و تمدن از بین خواهد رفت. برای دستیابی به اهداف زیست‌محیطی، چین سیاستگذاری 40 ساله‌ای را مدنظر قرار داده است. در حالیکه سیاست‌های کلی برای پکن مشخص است، جزئیات چگونگی اجرای چنین تغییرات گسترده‌ای همچنان مبهم است. به همین دلیل برای نخسنین بار چین علاوه بر تدوین برنامه توسعه انرژی، یک برنامه پنج ساله اختصاصی برای مقابله با تغییرات اقلیمی طراحی و ابلاغ کرده است. سیاستگذاران چینی انتظار دارند که اجرای موثر این برنامه‌ها با انجام اقدامات در سطح استان‌ها، چین را به خالص انتشار صفر کربن در 2060 برساند. 2- نهادهای مختلف تعاریف متعددی را در خصوص مفهوم «گذار انرژی» ارائه کرده‌اند. «ملل متحد» در چارچوب گزارش United Nations Development Program عنوان می‌کند که ‌گذار انرژی عبارت است از یک فرآیند مستمر که مستلزم راهبردها و برنامه‌‌‌ریزی‌‌‌های بلندمدت انرژی با تمرکز بر استفاده از فناوری مربوطه و متناسب با شرایط هر کشور برای رسیدن به خالص انتشار صفر است. در سطح جهانی، موسسات بین‌المللی انرژی نظیر «آژانس بین‌المللی انرژی» و «آژانس بین‌المللی انرژی‌‌‌های تجدیدپذیر» شش راهکار برای‌ گذار انرژی ارائه کرده‌‌‌اند که عبارتند از: • توسعه تجدیدپذیرها • ارتقاء بهره‌‌‌وری و بهینه‌‌‌سازی مصرف انرژی • برقی‌‌‌سازی • استفاده از هیدروژن به‌عنوان یک سوخت نوین و پاک • جذب کربن از سوخت‌‌‌های فسیلی و سوخت‌های زیستی 3- در اواخر سال 2023 نیز در چارچوب کنفرانس سالانه اقلیمی موسوم به «کاپ 28» که در امارات عربی متحده برگزار شد، پنج هدف راهبردی برای سال ۲۰۳۰ تعیین شد. اولین هدف کاهش تدریجی مصرف سوخت زغال‌سنگ است. از آنجائیکه زغال‌سنگ نسبت به نفت‌خام و گاز طبیعی آلایندگی بیشتری دارد، کنار گذاشتن آن در بین سوخت‌‌‌های فسیلی از اولویت بیشتری برخوردار است. دومین هدف، حذف یارانه‌‌‌های سوخت‌های فسیلی است. بدیهی است اعمال یارانه‌‌‌های انرژی موجب افزایش مصرف و کاهش بهره‌‌‌وری خواهد شد که این موضوع به‌طور ملموس در ایران نیز دیده می‌شود. سومین هدف، کاهش انتشار گاز متان است. راهبردهای چهارم و پنجم، به ترتیب ناظر به افزایش بهره‌‌‌وری انرژی و توسعه تجدیدپذیرها است که تاکید شده است طی سال‌های آینده یعنی تا ۲۰۳۰ نرخ سالانه بهبود بهره‌‌‌وری انرژی بایستی تا دو برابر و ظرفیت استفاده از انرژی‌‌‌های تجدیدپذیر نیز تا سه برابر افزایش یابد. 4- افزایش دمای کره زمین، شرایط زیست‌محیطی ناپایدار، توافقات و تصمیمات مهم بین‌المللی در افق پیش‌رو فعالیت شرکت‌های نفت و گاز را پرهزینه‌تر خواهد کرد و همه این موارد در حالی است که سیاستگذاران انرژی ایران برای گذار انرژی هیچ چشم‌انداز روشنی را در حکمرانی انرژی ترسیم ننموده‌اند. یکی از پیامدهای گذار انرژی، تغییر در کشورهای واردکننده و صادرکننده سنتی منابع انرژی است. در افق پیش‌رو به‌جای صادرکنندگان نفت و گاز، صادرکنندگان تجهیزات و فناوری‌های مرتبط با انرژی پاک، نظیر تجدیدپذیرها و یا صادرکنندگان منابع اولیه سیستم انرژی نوین، نظیر کبالت، لیتیوم، گرافیت دست بالا را خواهند داشت. در چنین شرایطی از آنجائیکه بخش عمده‌ای از مناسبات اقتصادی و حتی سیاسی ایران براساس صادرات منابع فسیلی قرار گرفته است. یقیناً حرکت سریع جهان به‌سوی گذار از سوخت‌های فسیلی باعث کاهش درآمد‌های نفت و گاز شده و گریبان اقتصاد رنجور متکی به انرژی را بیشتر خواهد فشرد و کاهش نفوذ ایران در مناسبات تجاری و سیاسی منطقه را به‌دنبال خواهد داشت و این موضوع باز هم سهم ایران را از تجارت بین‌المللی کوچک‌تر خواهد کرد. 5- رخنمون تهدیدات دوران گذار به وضوح قابل رویت است. شرایط سیاسی و تحریم‌های بین‌المللی تنزل جایگاه و نقش‌آفرینی کشور را در حوزه انرژی در طی سال‌ها در اقتصاد بین‌المللی، به‌دنبال داشته است. امنیت انرژی کشور به‌دلیل اتکاء بیش از اندازه به گاز در بخش مصرف داخلی، عدم توجه به سبد انرژی کشور، و بی‌توجهی به موضوعات زیست‌محیطی به خطر خواهد افتاد. در چنین شرایطی قوانین سخت‌گیرانه در استفاده از سوخت‌های فسیلی در آینده‌ای نه چندان دور، صادرات سوخت‌های فسیلی را متاثر می‌کند. اگر چه براساس شواهد گذشته سیاستگذاران و برنامه‌ریزان کشور در حوزه انرژی، همچنان به‌جای رویکرد یکپارچه حاکمیتی و سیستمی به برنامه‌های واکنشی در زمان وقوع گذار انرژی دلخوشند. اما این موضوع یقیناً آثار مخربی در سالیان آتی بر پیکر اقتصاد ایران خواهد گذاشت. 6- به‌منظور جلوگیری از آثار مخرب گذار انرژی بر ایران ضروری است راهبردهای ذیل مدنظر قرار گیرد: • همکاری با نهاد‌های بین کشوری در زمینه‌های انرژی، محیط‌زیست، تغییر اقلیم، و فنآوری چه در بخش دولتی و چه در بخش خصوصی • بازنگری در دیپلماسی زیست‌محیطی و سیاست‌های توسعه‌ای در کنار ایجاد بازار انرژی و اعتماد به نخبگان و پژوهشگران • ایجاد یک نهاد فرداستی به‌منظور تدوین چشم‌انداز، ماموریت، اهداف، سیاستگذاری‌ها و راهبردهای بخش‌های مختلف انرژی • کنار گذاشتن جایگاه تصدیگری دولت در بخش تولید، انتقال و توزیع حامل‌های انرژی • توجه به ظرفیت‌های کشور در حوزه تجدیدپذیرها و عناصر کمیاب • تاکید بر تولید برق تجدیدپذیر توسط صنایع عمده • استفاده از ظرفیت رسانه‌ای کشور به‌منظور مهیا کردن بستر حرکت به‌سمت استفاده از ظرفیت‌های جدید در جهان پساگذار