کاهش شدید منابع آب در ایران
اساعت 24 - یران طی سال‌های اخیر با بحران جدی کاهش منابع آب مواجه شده است. تغییرات اقلیمی، افزایش دمای هوا و کاهش بارش‌ها، منابع تجدیدپذیر آب را به شدت کاهش داده و بر بسیاری از مناطق کشور اثرگذار بوده است.
این بحران، به‌ویژه در کلان‌شهرها و استان‌های پرجمعیت نمود بیشتری یافته و چالش‌های فراوانی را در تامین آب شرب، کشاورزی و صنعت ایجاد کرده که در همین راستا به گفته کارشناسان اصلاح ساختارهای مدیریتی، تقویت فرهنگ مصرف بهینه آب و مشارکت فعالانه مردم و نهادهای مختلف از ضروریات اساسی برای عبور از این بحران‌ها به شمار می‌رود.
به گزارش ایسنا، تهران، به عنوان پایتخت و بزرگ‌ترین مرکز جمعیتی کشور، با وضعیتی بحرانی در زمینه منابع آب روبه‌رو است. سرانه پایین منابع آب تجدیدپذیر، کاهش چشمگیر بارش در سال‌های اخیر و بهره‌برداری بیش از ظرفیت از منابع زیرزمینی، تهران را به آستانه تنش آبی شدید رسانده است. این شرایط، نیازمند مدیریت دقیق، هماهنگی بین‌دستگاهی و اتخاذ سیاست‌های سازگار با واقعیت‌های اقلیمی است.
آنطور که کارشناسان می‌گویند علاوه بر عوامل طبیعی، ضعف در حکمرانی منابع آب، نبود متولی واحد و ناکارآمدی در اجرای سیاست‌ها، بحران آب در تهران و سایر نقاط کشور را تشدید کرده است. به منظور بررسی چالش‌ها و ارائه راهکارهای حل بحران آب، ایسنا میزبان بنفشه زهرایی و سیدمحمد علی بنی‌هاشمی، دو تن از کارشناسان صنعت آب بودیم که در ادامه می‌توانید مشروح گفت‌وگو را مطالعه کنید.
تهران، فقیرترین استان از نظر منابع آب تجدیدپذیر
در حال حاضر وضعیت منابع آبی کشور در چه نقطه‌ای قرار دارد و چه شد که به اینجا رسیدیم؟
زهرایی: جمعیت زیادی را در استان تهران مستقر کردیم و تهران فقیرترین استان کشور از نظر سرانه منابع آب تجدیدپذیر داخلی است. یکی از شاخص‌های کلیدی در سیاست‌گذاری آب، حجم آب تجدیدپذیری است که از طریق بارش وارد منابع سطحی و زیرزمینی می‌شود. اگر این حجم را بر جمعیت تقسیم کنیم، شاخص سرانه آب تجدیدپذیر به‌دست می‌آید و تهران در این شاخص پایین‌ترین رتبه را دارد.
این استان با منابع محدود آبی و جمعیتی بالا دچار ناهماهنگی جدی بین عرضه و تقاضاست. البته دولت در طی دهه‌های گذشته تلاش کرده با احداث سدهایی مثل سد امیرکبیر، سد طالقان و سد لار و اجرای طرح‌های انتقال آب از این سدها، منابعی را از سایر استان‌ها به استان تهران منتقل کند که مقداری وضعیت این شاخص را بهبود داده است. ولی حتی با وجود انتقال‌های آب انجام شده، استان تهران از عدم تناسب جمعیت ساکن در این استان و منابع آب محدود رنج می‌برد.
تهران فقیرترین استان کشور از نظر سرانه منابع آب تجدیدپذیر داخلی است. یکی از شاخص‌های کلیدی در سیاست‌گذاری آب، حجم آب تجدیدپذیری است که از طریق بارش وارد منابع سطحی و زیرزمینی می‌شود. طبق شاخص سرانه آب تجدیدپذیر تهران پایین‌ترین رتبه را دارد و با منابع محدود آبی و جمعیتی بالا دچار ناهماهنگی جدی بین عرضه و تقاضاست.
۵ سال خشکسالی؛ تهران فقط نصف بارش متوسط را دریافت کرده است
علاوه بر این، ما در یک خشکسالی شدید هستیم. پنج سال است که بارش‌ها در تهران پایین‌تر از نرمال بوده و امسال فقط ۵۰ درصد بارش متوسط درازمدت را دریافت کرده‌ایم. این یعنی نصف میزان مورد انتظار. طبیعتاً در چنین شرایطی، حتی اگر در هر کشور دیگری بودیم، دچار تنش آبی می‌شدیم.
هشدارها داده شد؛ اما نه با شدت کافی
یکی از موضوعاتی که مطرح می‌شود این است که چرا هشدارها انقدر دیر به تهران رسید؟
هشدارها داده شده بود؛ وزیر نیرو، مسئولان آب و سخنگوی صنعت آب از ماه‌ها پیش اعلام شرایط خاص کم‌آبی در استان تهران و بخصوص شهر تهران کرده بودند. ولی چون هر سال چنین هشدارهایی داده می‌شود، مردم به آن عادت کرده‌اند. شاید شدت بحران امسال به خوبی منتقل نشده باشد.
بخشی از ضعف اطلاع‌رسانی هم ناشی از نهادهایی خارج از وزارت نیرو بوده است که در اطلاع رسانی به موقع به مردم محدودیت ایجاد کردند. متاسفانه محدودیت‌هایی که نهادهای مختلف مثل استانداری‌ها، فرمانداری‌ها، یا نهادهای متولی حفظ امنیت برای انتقال پیام‌های وزارت نیرو به مردم در خصوص کم‌آبی ایجاد می‌کنند، غیراصولی است و با شفافیت مورد نیاز برای جلب مشارکت مردم در حفاظت و بهره‌برداری از منابع آب در تناقض است.
اگر فقط طبیعت مقصر است، دعا کنیم! ولی واقعاً چنین نیست
وضعیت منابع آبی را چطور ارزیابی می‌کنید و فکر می‌کنید دولت چقدر موفق عمل کرده است؟
بنی‌هاشمی: ما از مسئله آب تهران شروع کردیم ولی همه می‌دانیم مسئله گسترده است و از نظر جغرافیایی هم فراتر از تهران است. اجازه دهید ابتدا از ماهیت مسئله آب شروع کنیم. در منابع علمی از مسئله آب به عنوان یکی از مسائل بدخیم یا شرور یا بغرنج یاد می‌شود. از ویژگی‌های مسائل بدخیم وجود ذینفعان، بازیگران و عوامل متعدد، نیاز به جامع نگری و دیدن همه وجوه مسئله و اهمیت تعریف و صورت بندی مسئله است. مثلا اگر در تعریفِ صورت مسئله بگوییم به دلیل تداوم خشکسالی با مشکل روبرو شده ایم، لابد راه‌حل هم این می‌شود که دعا کنیم باران بیاید و صرفه جویی کنیم. ولی اگر برای عوامل انسانی و مدیریتی هم نقش قائل شویم ممکن است به نتایج دیگری برسیم مثلا علاوه بر صرفه جویی نیاز به بازنگری در عملکرد خود و یا سیستم حکمرانی احساس کنیم.
عملکرد دولت یا حکومت؟ مسئله حکمرانی
در خصوص عملکرد دولت سوال فرمودید. بحث فقط عملکرد ضعیف دولت نیست، بحث ضعف سیستم حکمرانی است که قوه مجریه را هم شامل می‌شود. ضعف حکمرانی آب به اصطلاح قولی است که جملگی بر آنند. زمانی فقط کارشناسان می‌گفتند، مدتی است که مسئولان هم با توجه یا بی توجه به ماهیت مسئله حکمرانی آب آن را بر زبان می آورند. به عنوان مثال وزیر نیرو در مهر ۱۴۰۱ خبر از تصمیم دولت مبنی بر اصلاح و ارتقای نظام حکمرانی آب داد.
در مجامع مختلف صحبت از حکمرانی آب است. از جمله اخیرا کار ارزشمندی در فرهنگستان علوم توسط تیمی از بهترین کارشناسان کشور در خصوص حکمرانی آب انجام شده است. به نظرم خیلی بد عمل شده و لازم است از این بابت از مردم عذر خواهی شود. حالا به عنوان معلمین دانشگاه می‌توانیم از خودمان شروع کنیم و بابت تربیت کارشناسان و مدیرانی ناکارآمد که وضع کشور را به این نقطه بحرانی رسانده‌اند از مردم پوزش بطلبیم.
ساعت 24 از انتشار نظرات حاوی توهین و افترا و نوشته شده با حروف لاتین (فینگیلیش) معذور است.