چشم انداز و کارنامه دیاسپوراهای ایرانی
چرا ایرانی های خارج از وطن به ایران برنمی گردند
ساعت 24 -در جامعه تحریم شده به واسطه کم شدن دسترسی به منابع، رقابت گستردهتر میشود؛ در نتیجه یک پدیده به نام مهاجرت شکل میگیرد که افراد به دنبال ناکجاآبادی به نام خارج هستند. در اینجا خارج جغرافیای مشخصی ندارد، بلکه به صورت مکانی ایدهآل به این صورت هر جایی غیر از اینجا ترسیم میشود.
جوامع دور از وطن
مطالعات دیاسپورا (جوامع دور از وطن) در جهان بسیار گسترده است ولی متاسفانه هنوز در دانشگاههای ایران به آن صورت جدی گرفته نشده است. دیاسپورا به طور کلی چند دستهبندی دارد. یا دیاسپورا فعال است یا غیر فعال و خاموش. یا مخرب است یا سازنده. وقتی دیاسپورا ایرانی یا هویتی که آنجا شکل گرفته است ارتباط خود با کشور فرستنده و وطن را قطع میکند یا ارتباطی مناسب و دو طرفه وجود ندارد این جوامع نمیتوانند در عرصه دیپلماسی ایران فعال و سازنده باشند .در بسیاری از دیاسپوراهای دیگر اتفاقا گروههای مهاجر با سیاستهای دولت فرستنده همکاری میکنند و باعث میشوند نوعی لابی به نفع دولت فرستنده شکل بگیرد. مثلا دیاسپورای دولت هند در آمریکا قوی است و این کشور سیاستهای خود را از طریق این لابیها جلو میبرد. مرحله بعدی دیاسپوراهای مخرب است. یعنی گروهی داریم که بر علیه کشور فرستنده فعالیتهای تخریبی انجام میدهند و اینجاست که به جامعه فرستنده ضرر وارد میشود. در واقع ویژگی دیگری وجود دارد که دیاسپورا فقط ارتباط با کشور مبدا نیست. وقتی مهاجران وارد آن کشور میشوند نسل دوم و سوم مهاجران ایجاد شده و مسأله اساسی این است که وقتی ارتباط با کشور فرستنده مناسب نباشد در جای دیگری خود را نشان خواهد داد. اینجاست که دیگر نمیتوانیم معناهای فرهنگی را به نسل بعد منتقل کنیم.
در مورد ایران شاهدیم که بسیاری از افراد مهاجر به کشور بر نمیگردد و زندگی خود را آنجا تعریف کرداند. بچهها به دنیا میآیند و وارد سیستم آموزشی و اجتماعی آنجا میشوند. در اینجا اهمیت این مسأله مشخص میشود که اگر ارتباطی سازنده با کشور فرستنده وجود داشته باشد، معناهای فرهنگی که به نسل بعد منتقل میشود برنامههای فرهنگی کشور مبدا است. از نظر مسائل ملی، مذهبی و مسائلی که در سرزمین مادری وجود دارد بحث بسیار پر چالش است و باید مطالعهای میدانی در این خصوص صورت بگیرد.تصویری که از دیاسپورای ایرانی دیده میشود وضعیتی نو فکر، ایدهآل و لاکچری است که در حقیقت افرادی ممتاز در حوزه پزشکی، جراحی، هوا و فضا و سایر بخشها دارد. این تصویری است که رسانهها به بازتولید کردن آن تمایل دارند. لازم به ذکر است که این فضا منعطف است و ما باید کل واقعیت را ببینیم. لذا به این بر میگردیم که این لایهها باید شکافته شود و همه مهاجران این تصویر ایدهآل، انتزاعی و فرا واقعیت نیستند.در بحثها گفته میشود اگر دیاسپورای سازندهای داشته باشیم در این سه بخش فعال خواهد بود. امروز در کشور افغانستان که بعد از جنگ تخریب شد دولتها و سازمانهایی پولهای کلانی برای بازسازی خرج میکنند، ولی نکته مهم این است که در ردیف دوم بازسازی کشور، افغانستانیهای مهاجر هستند که پول خرج میکنند.
تحریم و مهاجرت
تحریم در این مرحله از ورود مبالغ بانکی جلوگیری میکند. مهارت در مهاجرتهای بازگشتی و مهاجرتهای رفت و برگشتی مهم است. وقتی تحریم ایجاد میشود بر این رفت و برگشت و محدودیتهای آن اثر گذار است.رسانهها به ذهنیت ما از خارج بهعنوان یک مهاجر شکل میدهند. رسانههای بینالمللی فضایی بسیار مشوش و در آستانه جنگ و فروپاشی از ایران نشان میدهند. هر چند قصد من سرپوش گذاشتن بر مسائل و مشکلات جاری کشور نیست ولی این تصویر پرمغلطهای که از سرزمین ما در رسانهها بازتولید میشود برای هر نوع بازگشتی و سرمایهگذاری بسیار مخرب است. تصویری که از خانه مخابره میشود برای تصمیم افراد به برگشتن بسیار مهم است.تحریم تاثیر دیگری دارد که در مورد منابع است و به شدت بر روی بودجههای پژوهشی وزارت علوم اثر دارد. در این میان اولین چیزی که قطع میشود بودجههای پژوهشی است. پژوهشها موتور محرک 10 تا 15 سال آینده کشور هستند که به دلیل کمبود منابع متوقف میشوند. وقتی بودجه پژوهش قطع میشود هم از جذب هیات علمی کنار میمانیم و هم هر نوع ارتباط مشترکی بهعنوان طرحهای پژوهشی دچار اخلال خواهد شد.این موضوع در بازگشت مهاجران به مثابه امکان تاثیر میگذارد؛ زیرا بازگشت از سر ناچاری بحثی دیگر است. بحث ما در مورد افرادی است که در اوج برمیگردند. کسانی که موقعیتهای شغلی و خانوادگی خوبی دارند، ولی به دلایلی تصمیم میگیرند به وطن خود بازگردند. این افراد شرایط بسیار سختتری خواهند داشت، زیرا به دلیل کمبود منابع یا کمبود زیرساختهای مختلف، زندگی بیثبات و متزلزل و پا در هوایی خواهند داشت. در نتیجه شانس و امکان مهاجرت مجدد در سالهای اولیه میان این افراد بسیار زیاد خواهد بود؛ چرا که ذهن این افراد به دلیل شرایط موجود دائما در حالتی دو فاز و دوگانه قرار میگیرد. همین موضوع است که در پیوند با بورکراسی و نبود سیاستهای حمایتی امکان بازگشت مجدد این افراد را بیش از گذشته فراهم میسازد.
دکتر سعیده سعیدی| - پژوهشگر مطالعات فرهنگی|
ساعت 24 از انتشار نظرات حاوی توهین و افترا و نوشته شده با حروف لاتین (فینگیلیش) معذور است.