فقط هفت کشور سربازی اجباری بالای دو سال دارند

سایت "ساعت 24"،یکی از موضوعاتی که همواره ذهن بسیاری از مردان ایرانی را از دوران نوجوانی تا سنین بالاتر مشغول به خود می کند مسئله خدمت سربازی است. این موضوع به دلیل تاثیر زیادی که بر زندگی شخصی فرد و خانواده و حتی اطرافیانش می گذارد سبب حساسیت های فراوانی شده است.

برخی از کشورها مردانی را که به سن خاصی (به طور مثال ۱۸ سال) می‌رسند به خدمت وظیفه سربازی اعزام می‌کنند، در برخی دیگر از کشورها -همچون کوبا- این اجبار برای زنان نیز وجود دارد. با این‌حال برخی از افرادی که از نظر سنی مشمول این خدمت می‌شوند به دلایل گوناگون (همچون نارسایی‌های فیزیکی یا روانی و یا اعتقادات مذهبی) از خدمت معاف می‌شوند.
در برخی دیگر از کشورها خدمت سربازی اجباری نیست و جوانان می‌توانند به صورت داوطلبانه به استخدام ارتش حرفه‌ای کشورشان در آیند. فراخوان خدمت وظیفه عمومی در شرایط عادی غالبا در این کشورها وجود ندارد ولی حاکمان این کشورها احتمال این فراخوان در شرایط اضطراری را به هیچ وجه رد نمی‌کنند.
چندی پیش گروه امنیتی دفتر مطالعاتی مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی - که مدتی است سلسله نشست های موضوعی برگزار می کند- اولین نشست تخصصی در خصوص خدمت سربازی در ایران را تحت عنوان «وضعیت فعلی سربازی، شرایط مطلوب آینده» با مشارکت کارشناسان و صاحبنظران و برخی از نمایندگان مجلس برگزار کرد.
در این نشست تخصصی امیر سرتیب صادقی کارشناس اداره وظیفه عمومی، سرهنگ حجت الله واعظی نژاد معاون اداره مشمولان و امور معافیت های سازمان وظیفه عمومی، محسن کوهکن مدیر امور نظام وظیفه وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح، عبدالملکی رئیس مرکز تحقیقات کاربردی سازمان نظام وظیفه، ناخدایکم قیطاسوند جانشین معاونت نیروی انسانی ارتش جمهوری اسلامی ایران، سرگرد رضاپور کارشناس ارشد امور وظیفه عمومی معاونت نیروی انسانی ناجا و مهدی ذوالفقاری مدیر و احمدی معین کارشناس گروه امنیتی – دفاعی مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی شرکت داشتند و هریک از حاضران به ترتیب ضمن تشریح وضعیت کنونی سربازی در کشور ، شرایط مطلوب سربازی در آینده را با توجه به مقتضیات زمانی و مکانی تبیین کردند.
در ابتدای این نشست تخصصی مهدی ذوالفقاری (مدیر گروه امنیتی- دفاعی مرکز) ضمن تشکر از حضور میهمانان با اشاره به اشکالات اساسی که در نوع شکلی خدمت سربازی در حال حاضر وجود دارد اظهار داشت: موضوعی که درخصوص خدمت سربازی وجود دارد شکل و نوع اجرای آن است که به هر حال خالی از اشکال نیست و مسائلی پیرامون آن مطرح است. در مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی گزارش‌های مختلفی از جمله آخرین گزارش الگوهای سربازی آینده در جمهوری اسلامی ایران تهیه شده که مورد اقبال قرار گرفت و مخالفان و موافقان آن نظرات خود را اعلام کردند. بنای ما بر این است که گزارش‌های بعدی را با همکاری و مشارکت دوستان در سازمان وظیفه ناجا در قالب کارگروهی تهیه کنیم.
از سوی دیگر ناخدا یکم قیطاسوند جانشین معاونت نیروی انسانی ارتش ضمن تایید سخنان مدیر گروه دفاعی تصریح کرد: تقریبا 25 درصد از نیروهای وظیفه در کشور مدارک تحصیلی بالای دیپلم دارند بنابراین انتظارات و خواسته‌هایشان مثل یک آدم تحصیلکرده است. نیروی وظیفه به عنوان منابع انسانی نیروهای مسلح و ارتش که دفاع از مرزها را برعهده دارد پشتوانه نظام است. برای اجرای تدابیر و سیاست‌ها باید با این نگاه شرایط مطلوب را فراهم کنیم زیرا نقش مهمی در بازدارندگی دارند. در نیروهای مسلح یا بالطبع منابع انسانی هنوز تجهیزات محور نشده‌ایم ما در نیروی دریایی یا نیروی هوایی شاید فناوری و تجهیزات محوریم ولی در نیروی زمینی همچنان اتکای ما بر منابع انسانی است.
سرگرد رضاپور کارشناس ارشد امور وظیفه عمومی در ادامه تاکید کرد: مطالعات نشان می‌دهد 24 کشور سربازی در آنها اجباری است در مقابل 103 کشوری که سربازی اجباری ندارند. فقط هفت کشور از این 24 کشور خدمت بیش از یک سال دارند (یعنی خدمت دوره ضرورت) . نکته دیگری که در اکثریت قریب به اتفاق این کشورها وجود دارد این است که با افزایش میزان تحصیلات، مدت خدمت سربازی کاهش جدی پیدا می‌کند یعنی کسی که مثلا لیسانس یا فوق‌لیسانس گرفته مدت خدمت سربازی‌اش نصف کسی است که بدون تحصیلات دانشگاهی است.

درخصوص کارآمدی نیروی انسانی و سرباز به‌خصوص در جنگ‌ها و تهدیدات امنیتی که جمهوری اسلامی همیشه با آن مواجه بوده کسری سوالات مطرح است که باید درمورد پاسخ به اینها اندیشیده شود.

1 - فردی که به اجبار به سربازی فرستاده شود در یک جنگ تا چه میزان کارآمدی دارد و در صحنه نبرد، این سرباز بدون انگیزه و از روی اجبار حضور پیدا کرده چقدر کارایی خواهد داشت؟

2 - در برابر تکنولوژی‌های جدید، کارآمدی نیروی انسانی در چه حد خواهد بود؟

آیا در برابر هواپیماهای بدون سرنشین می‌توان یک سرباز را با یک اسلحه کلاش فرستاد که مبارزه کند؟

3 - درخصوص پهناور بودن سرزمین باید گفت که اتفاقا نیاز به نیروی نظامی آموزش‌دیده و توانمند بیشتر خواهد بود اینکه همیشه تهدیدهای متعددی داریم و بحث کاملا درستی است ولی کشورهای دیگری مثل هند، ایالات متحده و... هستند که همین پهناور بودن سرزمین را داشتند ولی سربازی در آنها اجباری نیست.

4 - با فرض اینکه نیروی انسانی و سرباز برای پیشبرد جنگ‌ها لازم باشد آیا در زمان جنگ هشت ساله دفاع مقدس که ما داشتیم بدنه اصلی کشور را بسیجی‌ها تشکیل ندادند که به صورت داوطلبانه در جنگ شرکت می‌کردند؟ البته دوستان اشاره کردند که این موضوع با آن بحث فوریت عملیات‌های نظامی که باید در زمان دقیقی انجام شود، تداخل دارد که بحث درستی است و باید روی آن فکر کرد.
به طور کلی مهم‌ترین نقاط ضعفی که برخی کارشناسان در وضعیت فعلی سربازی مطرح می‌کنند این است که:

1- ممکن است به افزایش فرار مغزها دامن زند یعنی کسانی که به سبب فرار از خدمت سربازی مهاجرت می‌کنند عده زیادی از اینها کسانی هستند که توانمندی علمی بالایی دارند و جذب کشورهای خارجی می‌شوند.

2 - بحث دوم ناکارآمدی نیروی انسانی است در برابر تهدیدات تکنولوژیک که امروز دنیا با آن مواجه است.

3- بحث سوم افزایش مشکلات نیروهای مسلح به لحاظ مالی است.

4 - بحث چهارم وضعیت نامناسب سربازها به لحاظ مالی، عاطفی و جسمی است.

5 - بحث پنجم افزایش تقلب‌هایی است که الان در جامعه قابل مشاهده است مثل طلاق‌های صوری، صدمات جسمی که افراد به خودشان وارد می‌کنند برای فرار از خدمت سربازی.

6 - نکته ششم هم بحث بهره‌وری پایین سربازهاست.

همچنان باید منتظر بمانیم که در ادامه این سلسله نشست‌ها و پژوهش‌ها سرانجام چه تصمیمی برای وضعیت سردرگم سربازی گرفته می‌شود.
در روزهای اخیر بار دیگر و در پی گروگانگیری 5 مرزبان ایرانی ربوده شده در مرز شرقی کشور از سوی گروه های تروریستی موضوع خدمت وظیفه به یکی از محورهای بحث و گفتگو در جامعه بدل شده و توجه بسیاری اعم از شهروندان عادی، صاحب نظران و کارشناسان را به خود جلب کرده است. به اعتقاد بسیاری از مردم و حتی کسانی که دوران خدمت سربازی خود را گذرانده اند نتیجه ماه ها خدمت اجباری سربازی نه تنها مزیتی برای افراد ندارد بلکه فرصت های بسیاری را از جوانان می گیرد بدون آن که تخصصی را فراگیرند.
از سوی دیگر عدم وجود نیروهای مسلح و نیز نیاز کشور به نیروی انسانی در ساختار نظام وظیفه مدت خدمت سربازی دستخوش تغییراتی در چند ساله اخیر شده است.

آذر ماه سال 92 موسی کمالی جانشین وقت اداره منابع انسانی ستاد کل نیروهای مسلح در یک گفت و گوی خبری در سیما با بیان اینکه با کاهش جمعیت، مشکل نیروی انسانی در سازمان نیروهای مسلح وجود دارد از احتمال کاهش معافیت ها خبر داد و اظهار داشت: این میزان در سال 1360 نزدیک 5/2 میلیون تن بوده که در سال 1370 به حدود 6/1 میلیون نفر کاهش یافته است. همچنین در سال 1380 آمار تولد به حدود یک میلیون و یکصد هزار نفر رسیده و این سیر نزولی همچنان ادامه دارد.

بدین ترتیب نتیجه مستقیم کاهش آمار تولد در ایران، کمبود نیروی انسانی در ساختار نظام وظیفه است و از این رو به احتمال بسیار زیاد در سالهای آتی مدت خدمت سربازی برای مشمولان از 21 ماه عادی (صرف نظر از کسر خدمت در مناطق عملیاتی، محروم و بد آب و هوا) به 24 ماه افزایش خواهد داشت.

افزون بر این، 20 تا 25 درصد از میزان معافیت های پزشکی کاسته خواهد شد تا کمبود نیروی مورد نیاز نظام وظیفه عمومی جبران شود.
کارشناسان اعتقاد دارند با توجه به اهمیت نیروهای مسلح در منطقه حساس خاورمیانه، در زمان حاضر بیش از نیمی از نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران و بخش مهمی از نیروهای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و نیز نیروهای انتظامی را سربازان وظیفه تشکیل می دهند و از این رو طرح هایی مانند لغو خدت اجباری به طور مستقیم بر توان و کارایی نیروهای مسلح مزبور تاثیر گذار خواهد بود.
با این حال، مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی در تابستان سال گذشته پس از انتشار گزارش هایی در زمینه آسیب های عملکرد نظام کنونی وظیفه عمومی با ارایه طرح های جایگزین، دگرگونی ساختار موجود با طرحی شبیه سربازی حرفه ای در دیگر کشور ها را خواستار شد.
این در حالی است که بسیاری از کارشناسان عقیده دارند طرح هایی مانند سربازی حرفه ای نیازمند افزایش چند برابری بودجه نیروهای مسلح برای همسان سازی حقوق و مزایای پرسنل رسمی و پیمانی با سربازان حرفه ای نظام وظیفه عمومی است که عملا مقدور نیست.
با بررسی وضعیت خدمت وظیفه عمومی در کشورهای مختلف جهان آن چه که از این میان بر می آید بیشتر کشورها با جایگزینی خدمت اجباری به سربازی حرفه ای وضعیت نیروهای مسلح خود را بهبود بخشیده اند که این شاید هشداری برای مسوولان باشد تا به فکر وضعیت سربازی در کشور بیافتند.
بر اساس آمار در کشور ترکیه با مرز سنی 41 سال برای نیروهای ذخیره اجباری، دوران خدمت سربازی بتازگی از 15 به 12 ماه کاهش یافته که این میزان برای نیروهای تحصیل کرده کمتر خواهد بود. همچنین برخی مشمولان شاغل خارج از کشور می توانند با پرداخت مبلغ معینی از معافیت خدمت وظیفه عمومی بهره مند شوند.

کشور مصر یکی از طولانی ترین دوره های خدمت نظام وظیفه عمومی را دارا است. در این کشور مردان 18 تا 30 ساله موظف به گذراندن دوره اجباری 18 تا 36 ماهه هستند و 9 سال پس از پایان این دوره، در زمره نیروهای ذخیره قرار می گیرند.

در برخی کشورهای غربی چون آمریکا، فرانسه و آلمان خدمت وظیفه عمومی به معنای سربازی اجباری وجود ندارد و برخی شهروندان از سنین 18 سال به بالا بصورت داوطلبانه و حرفه ای به نیروهای مسلح می پیوندند. در شماری از کشورهای اروپایی مانند اتریش و نروژ خدمات اجتماعی چون آتش نشانی جایگزین خدمت وظیفه اجباری در نیروهای مسلح شده است.

کشوری چون سوییس نیز الگوی جالبی برای خدمت نظام وظیفه عمومی بکار گرفته است. هر مرد سوییسی دستکم بایستی 260 روز را در واحدهای نظامی خدمت کند. در این میان، هر سرباز در ابتدا به مدت 18 هفته دوره آموزش های تخصصی را می گذراند. مردان سوییسی با پایان دوره اولیه خدمت وظیفه عمومی، طی 10سال به شکل متناوب ملزم به گذراندن آموزش های نظامی به روز شده خواهند بود. بدین ترتیب سوییس را می توان یکی از بزرگترین دارندگان نیروهای ذخیره کارآمد نظامی (به نسبت جمعیت) به شمار آورد.

نکته قابل تامل اینکه در برخی کشورهای همسایه ایران همچون عراق، عربستان سعودی، امارات متحده عربی، پاکستان و افغانستان خدمت داوطلبانه با به کارگیری نیروهای حرفه ای نظامی جایگزین سربازی اجباری شده است.
انتهای پیام