پزشکیان از چین چه انتظاراتی دارد؟

ایران به ویژه پس از جنگ ۱۲ روزه با اسرائیل در ماه ژوئن، با بحران‌های داخلی و بین‌المللی متعددی روبرو است و در بحبوحه فشارهای فزاینده غرب برای مهار برنامه هسته‌ای خود، به شدت به قرار گرفتن قدرت‌های جهانی در کنار خود نیاز دارد.

در سال‌های اخیر، ایران دکترین «نگاه به شرق» را که توسط آیت‌الله علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی، ترسیم شده دنبال می‌کند. هدف از این رویکرد مقابله با تحریم‌های غرب از طریق تقویت روابط با چین، روسیه و سایر قدرت‌های منطقه‌ای و پیوستن به سازمان شانگهای بوده است.

تهران به حمایت پکن در مذاکرات هسته‌ای خود با ایالات متحده و کشورهای اروپایی و همچنین، شریان اقتصادی که چین، به عنوان خریدار اصلی نفت ایران فراهم می‌کند، نیاز دارد. با این حال، بعید است که در صورت مناقشه نظامی بیشتر با اسرائیل و ایالات متحده، ایران کمک نظامی قابل توجهی از چین دریافت کند. حمایت از ایران در مذاکرات هسته‌ای

پزشکیان در برهه‌ای حساس برای ایران به چین سفر می‌کند زیرا فرانسه، آلمان و بریتانیا - سه کشور اروپایی امضاکننده توافق هسته‌ای ایران (برجام) در سال ۲۰۱۵ - با فعال کردن مکانیسم ماشه، قصد دارند تحریم‌های سازمان ملل متحد را که پیش از برجام علیه ایران وضع شده بود بار دیگر احیا کنند.

فعال کردن مکانیسم ماشه بعد از آن صورت گرفت که این سه کشور تا پایان ماه اوت به ایران مهلت داده بودند تا در مذاکرات هسته‌ای با آمریکا به توافق برسد. مذاکرات ایران و آمریکا از زمان جنگ ایران و اسرائیل متوقف شده است.

ایران علیه این اقدام موضع گرفته و گفته است که این سه کشور فاقد «اختیار قانونی و اخلاقی» برای فعال کردن این مکانیسم هستند. چین و روسیه، از امضاکنندگان برجام و اعضای دائم شورای امنیت سازمان ملل متحد، از موضع ایران حمایت می‌کنند و با فعال شدن مکانیسم ماشه مخالف بودند. رگ حیاتی اقتصاد ایران

در حالیکه تهران به دلیل تحریم‌های اعمال شده توسط کشورهای غربی، خریداران محدودی دارد، طبق گزارش رویترز، چین تقریباً ۹۰ درصد از نفت صادراتی ایران را خریداری می‌کند.

در نیمه اول سال ۲۰۲۵ چین به طور متوسط روزانه ۱/۳۸ میلیون بشکه نفت از ایران خرید ، در حالیکه در سال ۲۰۲۴ این رقم ۱/۴۸ میلیون بشکه در روز و حدود ۱۴/۶٪ از واردات نفت چین بود. با این حال، طبق گزارش‌ها، داده‌های گمرک چین از ژوئیه ۲۰۲۲ به طور رسمی هیچ واردات نفتی از ایران را ثبت نکرده است.

به گفته بلومبرگ، مقادیر زیادی از نفت ایران از طریق یک شبکه تجاری پیچیده شامل «ناوگان سایه» متشکل از تانکرهای قدیمی حمل می‌شود که مخفیانه نفت خام ایران را تحت پوشش نفت مالزی به پالایشگاه‌های خصوصی در شمال چین منتقل می‌کنند.

این شرایط همچنین کاهش واردات ایران در داده‌های رسمی گمرک چین را توضیح می‌دهد. طبق دفترچه راهنمای سرمایه‌گذاری ایران منتشر شده توسط وزارت بازرگانی چین (نسخه ۲۰۲۴)، بخش عمده صادرات دیگر ایران، شامل مواد پردازش نشده و اولیه مانند سنگ آهن و سایر فلزات، پلاستیک خام و مواد شیمیایی آلی و همچنین برخی از محصولات کشاورزی است.

در مقابل، عمده صادرات چینی‌ها به ایران را کالاهای واسطه و نهایی است و محصولات الکترومکانیکی نزدیک به ۴۰ درصد از کل صادرات را تشکیل می‌دهند. ایران در سال ۲۰۲۱ یک قرارداد همکاری استراتژیک ۲۵ ساله با چین امضا کرد، به این امید که مشارکت سیاسی و اقتصادی و سرمایه‌گذاری‌های چین در این کشور را افزایش دهد.

طبق راهنمای سرمایه‌گذاری چین، ایران به یکی از مهم‌ترین بازارهای خارجی چین برای قراردادهای مهندسی، فناوری و صادرات تجهیزات از پیش ساخته تبدیل شده است.

خبرگزاری فارس، نزدیک به سپاه پاسداران، در مقاله‌ای تحت عنوان «غرب از سفر پزشکیان به چین می‌ترسد» به نقل از مقاله‌ای در نشریه فارین پالیسی نوشت که چین در خاورمیانه با ایالات متحده رقابت می‌کند و به دلیل سهم زیاد نفت ایران در واردات انرژی آن کشور، «در واقع به ایران نیاز دارد».

با این حال، برخی از ناظران در رسانه‌های ایرانی نگرانی‌هایی را در این مورد ابراز کرده‌اند که فعال شدن مکانیسم ماشه و بازگشت تحریم‌ها ممکن است بر صادرات نفت ایران به چین نیز تاثیر بگذارد، زیرا تحت تحریم‌های سازمان ملل، این امکان وجود دارد که به کشورهای دیگر اجازه بازرسی کشتی‌ها داده شود تا اطمینان حاصل شود که حامل نفت ایران نیستند.

در طول جنگ ۱۲ روزه، چین نیز در دفاع از منافع اقتصادی خود در ایران چندان صراحت لهجه به خرج نداد. رسانه‌های دولتی چین به جای تمرکز بر واردات نفت از ایران، بر تاثیر جنگ بر تجارت جهانی نفت به طور کلی تمرکز کردند. کمک نظامی

پکن همچنین از پزشکیان دعوت کرده است تا در رژه نظامی «روز پیروزی» در ۳ سپتامبر در کنار پوتین، کیم جونگ اون، رهبر کره شمالی و تعدادی دیگر از مقمات خارجی شرکت کند، و برخی از ناظران در ایران این دعوت را «پیامی مهم» تلقی کرده‌اند.

کمی پس از جنگ ایران و اسرائیل، نشریه میدل ایست آی گزارش داد که چین سیستم‌های پدافند هوایی جدیدی را به ایران تحویل داده است. اما این گزارش به سرعت توسط سفارت چین در اسرائیل تکذیب شد که خشم رسانه‌های ایرانی را برانگیخت. آن‌ها به «محدودیت‌های استراتژیک» پکن به دلیل روابطش با اسرائیل اشاره کردند.

اخیرا در یک مناظره در کانال یوتیوب آزاد، مهدی خراطیان، کارشناس سیاسی، از دولت‌های متوالی ایران به دلیل عدم دستیابی به نتایج ملموس در سفرهای سطح بالا به چین و روسیه انتقاد کرد و از پزشکیان خواست تا در سفر آینده خود برای دریافت حمایت دفاعی قطعی‌تر از پکن به به «مذاکرات جدی» مبادرت کند.

اگرچه به هیچوجه مشخص نیست، اما این احتمال وجود دارد که چین در واقع به طور مخفیانه برخی تجهیزات نظامی را در اختیار ایران قرار می‌دهد، اما تهران به چیزی بیش از دریافت گاه به گاه تجهیزات نیاز دارد.