خشم جهانی نسل زد دولتها را تغییر می‌دهد ؟
ساعت 24 - از مراکش تا ماداگاسکار، و از پاراگوئه تا پرو، موجی از اعتراض‌های جوانان «نسل زد» سراسر جهان را فرا گرفته است؛ نسل ۱۳ تا ۲۸ ساله که نارضایتی خود از دولتها را به خیابان‌ها و شبکه‌های اجتماعی آورده‌اند و خواهان تغییر هستند.
وجه مشترک این جنبش‌ها، علاوه بر جوان بودن شرکت‌کنندگان، آن است که جرقه و نیروی محرکه‌شان را از شبکه‌های اجتماعی می‌گیرند، اما کارشناسان هشدار می‌دهند که همین ویژگی می‌تواند شکست آن‌ها را نیز در پی داشته باشد.
در ماداگاسکار اعتراض به قطعی برق و آب باعث انحلال دولت شد. در نپال تظاهرات علیه فساد و خویشاوندسالاری به استعفای نخست‌وزیر انجامید. در کنیا نسل زد به خیابان‌ها و شبکه‌های اجتماعی رفت تا خواهان پاسخگویی و اصلاحات دولتی شود. در ۲۷ سپتامبر، معترضان نسل زد پرو با نیروهای پلیس که از ساختمان کنگره جمهوری محافظت می‌کردند، درگیر شدند. اعتراض آن‌ها به فساد مقام‌های دولتی و افزایش ناامنی بود. در پرو معترضان جوان در ۲۷ سپتامبر با نیروهای پلیس که از ساختمان کنگره جمهوری محافظت می‌کردند، درگیر شدند تا خشم خود را از فساد مقام‌های دولتی و افزایش ناامنی نشان دهند. در اندونزی کارگران روزمزد علیه کاهش مزایای رفاهی اعتراض کردند.
و در مراکش بزرگ‌ترین تظاهرات ضد دولتی سال‌های اخیر برگزار شد که در آن معترضان به کیفیت پایین خدمات درمانی و آموزشی و هزینه‌های میلیاردی ساخت ورزشگاه‌های جام جهانی اعتراض کردند. در همه این جنبش‌های اعتراضی، شبکه‌های اجتماعی نقشی محوری داشته‌اند و بستری برای روایتگری، همبستگی، هماهنگی تاکتیکی و یادگیری از تجربه کشورهای دیگر فراهم کرده‌اند.
به گفته جانجیرا سومباتپونسیری از موسسه آلمانی مطالعات جهانی و منطقه‌ای، این جنبش‌ها تازه‌ترین نمونه از «موج ۱۵ ساله اعتراض‌های جوانان هستند که با پیوندهای دیجیتال شکل گرفته‌اند». این موج شامل بهار عربی در سال‌های ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۱، جنبش «اشغال وال‌استریت» در ۲۰۱۱، جنبش ضد ریاضت اقتصادی «ایندیگنادوس» در اسپانیا (۲۰۱۱ تا ۲۰۱۲) و نیز اعتراض‌های طرفداران دموکراسی در تایلند (۲۰۲۰ تا ۲۰۲۱)، سریلانکا (۲۰۲۲) و بنگلادش (۲۰۲۴) می‌شود. یکی از معترضان حامی «اتحادیه جوانان اجتماعی سریلانکا» در سپتامبر ۲۰۲۲ در شهر کلمبو با نیروهای پلیس روبه‌رو می‌شود.
«فساد ملموس‌تر می‌شود»
استیون فلدستین، پژوهشگر ارشد اندیشکده آمریکایی «بنیاد کارنگی برای صلح بین‌المللی»، ریشه این پدیده را حتی تا «انقلاب دوم قدرت مردم» در فیلیپین در سال ۲۰۰۱ عقب‌تر می‌برد؛ زمانی که پیامک‌‌ها نقشی کلیدی در سازماندهی اعتراض‌ها داشتند. او می‌گوید: «استفاده جوانان از فناوری برای جنبش‌های جمعی چیز تازه‌ای نیست.»
اما تفاوت امروز در میزان پیچیدگی فناوری است. گسترش تلفن‌های همراه، شبکه‌های اجتماعی، پیام‌رسان‌ها و به تازگی هوش مصنوعی، باعث شده بسیج مردم آسان‌تر از همیشه باشد. اعتراض‌های اخیر نپال به درگیری‌های خشونت‌آمیز کشیده شد و دست‌کم ۷۰ کشته و بیش از ۲ هزار زخمی به جا گذاشت.به گفته او «این همان چیزی است که نسل زد با آن بزرگ شده و شیوه ارتباطشان همین است. شیوه‌ای که این نسل خود را سازماندهی می‌کند، بازتاب طبیعی همان نحوه ارتباط است».تصاویر و پست‌ها اکنون سریع‌تر و گسترده‌تر از گذشته پخش می‌شود و خشم و حس همبستگی را به صورت هم‌زمان تشدید می‌کند.
آتنا شاران پره‌ستو، جامعه‌شناس در دانشگاه ملی استرالیا، می‌گوید: «شبکه‌های اجتماعی چیزی را که ممکن است در ظاهر پستی مربوط به سبک زندگی باشد، به مدرک سیاسی و در بسیاری موارد به ندای اعتراض تبدیل کرده‌اند. وقتی از فساد در گزارش‌ها یا دادگاه‌ها صحبت می‌شود، اغلب مفهومی انتزاعی دارد، اما وقتی مردم آن را در گوشی خود می‌بینند، فساد برایشان ملموس‌تر می‌شود.
«اکنون در قالب عمارت‌ها، خودروهای اسپرت و کیسه‌های خرید لوکس، فاصله میان امتیازات طبقات ویژه و سختی‌های روزمره برای مردم به نوعی توهین شخصی تبدیل می‌شود؛ جایی که مفهوم ساختاری و انتزاعی فساد فرو می‌پاشد و به قطعاتی ملموس و قابل درک بدل می‌شود. » انتشار عکسی در اینستاگرام از پسر یکی از سیاستمداران نپال در کنار درخت کریسمس ساخته‌شده از جعبههای برندهای لوکس، موجی از اعتراض‌های گسترده را برانگیخت. چنین اتفاقی در سپتامبر امسال در نپال رخ داد. انتشار عکسی در اینستاگرام از پسر یکی از سیاستمداران در کنار درخت کریسمس ساخته‌شده از جعبههای برندهای لوکس، جرقه اعتراض‌ها را زد، و همین ماجرا در فیلیپین نیز تکرار شد.
خانم پرِستو می‌گوید: «مانند نپال، این تصویر در فیلیپین هم تاثیر قابل توجهی بر جوانان گذاشت، زیرا واقعیتی را که پیشتر هم می‌دانستند به صورت عینی به تصویر کشید؛ این که مقام‌های سیاسی زندگی اشرافی دارند. »
او می‌افزاید: «در مورد فیلیپین، این تجمل‌گرایی‌ها مستقیما با واقعیتی پیوند دارند که در آن سیاستمداران از بودجه پروژه‌های کنترل سیل اختلاس می‌کنند، در حالی که شمار بیشتری از مردم در همان سیلاب‌ها جان خود را از دست می‌دهند. » معترضان تایلندی تاکتیک «مثل آب باش» را از جنبش هنگ‌کنگ الهام گرفتند؛ روشی سیال و غیرقابل پیش‌بینی که در آن محل تجمع‌ها تنها لحظاتی پیش از برگزاری از طریق تلگرام اعلام می‌شد، تا پلیس را غافلگیر کند. شبکه‌های اجتماعی همچنین تبادل شیوه‌های اعتراضی را در میان کشورهای مختلف ممکن کرده‌اند. هشتگ «اتحاد شیرچای» - شبکه‌ای آسیایی از فعالان حامی دموکراسی که از دل اعتراض‌های هنگ‌کنگ در سال ۲۰۱۹ زاده شد - به پایگاهی برای کنشگران در میانمار، تایلند و دیگر کشورها تبدیل شد.
برای نمونه، معترضان تایلندی از تاکتیک «مثل آب باش» هنگ‌کنگ الهام گرفتند؛ روشی سیال و غیرقابل پیش‌بینی که در آن محل تجمع‌ها تنها لحظاتی پیش از برگزاری از طریق کانال‌های تلگرام اعلام می‌شد تا نیروهای پلیس فرصت محاصره و سرکوب پیدا نکنند. خانم سومباتپونسیری می‌گوید: «این تاکتیک به شهروندان کمک کرد تا از نظارت و بازداشت در امان بمانند. » با گسترش اعتراض‌های آنلاین، بسیاری از دولت‌های اقتدارگرا با سانسور و زور واکنش نشان داده‌اند. اما کارشناسان هشدار می‌دهند که چنین سرکوب‌هایی اغلب نتیجه‌ای معکوس دارد و با برانگیختن خشم عمومی، به تظاهراتی گسترده‌تر منجر می‌شود؛ به ویژه زمانی که تصاویر زنده از خشونت دولتی در شبکه‌ها پخش می‌شود. سرکوب اعتراض‌های سال ۲۰۲۴ در بنگلادش نمونه روشنی از این وضعیت است. دولت به رهبری حزب عوامی لیگ اینترنت را قطع کرد، مخالفان را بر پایه «قانون امنیت دیجیتال» بازداشت کرد و به سوی فعالان دانشجویی گلوله جنگی شلیک کرد. اما تنها یک تصویر از دانشجویی به نام ابوسعید که با شلیک پلیس کشته شد، او را به چهره‌ای شهیدگونه بدل ساخت و موج تازه‌ای از معترضان را به خیابان‌ها کشاند. توضیح تصویر، دانشجویان و حامیان آن‌ها در بنگلادش در تظاهرات «راهپیمایی برای اتحاد» که از سوی «جنبش دانشجویی ضد تبعیض» در داکا برگزار شد - ۳۱ دسامبر ۲۰۲۴
الگوهای مشابهی در سریلانکا، اندونزی و نپال نیز دیده شد؛ جایی که کشتن معترضان، خشم عمومی را شعله‌ورتر کرد، خواسته‌ها را رادیکال‌تر ساخت و در برخی موارد به سقوط دولتها انجامید.
شبکه‌های اجتماعی جنبش‌های اعتراضی را تقویت می‌کنند، اما هم‌زمان آن‌ها در معرض فروپاشی و سرکوب نیز قرار می‌دهند.
خانم سومباتپونسیری می‌گوید: «سازماندهی بدون رهبر، انعطاف‌پذیری و حس برابری ایجاد می‌کند، اما در عین حال می‌تواند گروه‌ها را در برابر نفوذ، خشونت یا تغییر جهت اهداف آسیب‌پذیر کند. » یکی از معترضان ضد دولتی در تجمعی شرکت کرده که خواهان لغو ماده ۱۱۲ قانون کیفری تایلند است، قانونی که توهین به پادشاه را جرم تلقی می‌کند. در تایلند، کشوری با نظام پادشاهی، بحث‌های آنلاین باعث شکاف در جنبش دموکراسی‌خواهی سال ۲۰۲۰ شد. هشتگ‌هایی مانند «جمهوری تایلند» و انتشار پست‌هایی با نمادهای کمونیستی، شماری از متحدان بالقوه را از جنبش دور کرد. در نپال و بنگلادش نیز، هماهنگی سست میان گروه‌ها گاه به خشونت انجامید.
در همین حال، پژوهش‌ها نشان می‌دهند دولتها ابزارهای دیجیتال را علیه فعالان به کار گرفته‌اند.
خانم سومباتپونسیری می‌گوید: «از زمان بهار عربی، رژیم‌ها نظارت مبتنی بر هوش مصنوعی، سانسور شدیدتر و قوانین سرکوبگرانه را به اجرا گذاشته‌اند و فعالان را ناچار کرده‌اند همواره در شرایط خطر فعالیت کنند. » «بهار عربی» مجموعه‌ای از خیزش‌ها در خاورمیانه و شمال آفریقا بود. در این تصویر، کودکانی لیبیایی با صورت‌هایی رنگ‌شده به رنگ پرچم پیشین کشورشان، در فوریه ۲۰۱۱ در تظاهراتی در شهر طبرق که در آن زمان در دست مخالفان بود، علیه رژیم معمر قذافی شرکت کرده‌اند که‌اندکی بعد سرنگون شد. کارشناسان همچنین درباره تاثیر بلندمدت اعتراض‌هایی که بر شبکه‌های اجتماعی تکیه دارند، اختلاف نظر دارند. بر اساس پژوهشی از دانشگاه‌هاروارد در سال ۲۰۲۰، در دهه‌های ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰ حدود ۶۵ درصد از جنبش‌های بدون سلاح موفق بودند، اما این رقم میان سال‌های ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۹ به ۳۴ درصد کاهش یافت.
خانم سومباتپونسیری می‌گوید: «حتی زمانی که جنبش‌های مردمی باعث تغییر دولتها یا رژیم‌ها می‌شود، هیچ تضمینی برای دگرگونی پایدار وجود ندارد. »
«اعتراض‌ها می‌توانند به جنگ داخلی منجر شوند - مانند سوریه، میانمار و یمن - و جناح‌های رقیب را به رقابت بر سر قدرت بکشانند. یا ممکن است دیکتاتورها بازگردند و نفوذ خود را تحکیم کنند، همان‌گونه که در مصر، تونس و صربستان رخ داد و اصلاحات نتوانست ساختارهای ریشه‌دار رژیم‌های قبلی را از میان ببرد. » ورای هشتگ‌ها کارشناسان می‌گویند برای ایجاد تغییرات واقعی، به «راهبردهای ترکیبی» نیاز است که فعالیت‌های آنلاین و میدانی را در هم می‌آمیزد. آقای فلدستین می‌گوید: «شبکه‌های اجتماعی اساسا برای ایجاد تغییرات بلندمدت ساخته نشده‌اند. شما برای ادامه جنبش به الگوریتم، خشم و هشتگ‌ها تکیه می‌کنید. اما تغییر زمانی ممکن است که مردم بتوانند از یک حرکت پراکنده آنلاین، به جنبشی با چشم‌اندازی پایدارتر و پیوندهایی واقعی - هم در فضای مجازی و هم در جهان فیزیکی - گذر کنند. »
کارشناسان همچنین بر ضرورت «راهبردهای ترکیبی» تاکید می‌کنند.
خانم سومباتپونسیری می‌گوید: «این راهبردها باید فعالیت‌های آنلاین را با شیوه‌های سنتی اعتراض، مانند اعتصاب‌ها و تجمع‌ها، ترکیب کنند. » «آنچه به همان اندازه اهمیت دارد، ایجاد ائتلاف‌های گسترده‌ای است که بتوانند همکاری میان جامعه مدنی، احزاب سیاسی، نهادهای رسمی و جنبش‌های آنلاین را تقویت کنند. » بی بی سی
ساعت 24 از انتشار نظرات حاوی توهین و افترا و نوشته شده با حروف لاتین (فینگیلیش) معذور است.