تغذیه نوزادان
وَاٌلْوَالِدَاتُ یًرْضِعْنَ أَوْلَادَهًنَّ حَوْلَیْنِ کامِلَیْن … [۱]
و مادران بایستی که دوسال کامل فرزندان خود را شیر دهند… .
And the mothers should suckle their children for two whole years
(The Cow / ۲۳۳)
یکی از عوامل بسیار مهم در سلامتی و رشد نوزد تغذیه با شیر مادر است . تغذیه با شیر مادر یک امر طبیعی و غیر قابل جایگزین است که سلامت و رشد کودک راتأمین میکند . تحقیقات گستردة علمی نشان میدهد که رشد هوشی و جسمی انسان با کمیت و کیفیت تغذیه در دوران قبل و بعد از تولد و نیز در جریان تغذیه با شیر مادر ارتباط مستقیم دارد.
سریعترین مرحلة رشد بعد از تولد،دوران شیرخوارگی است. تغذیة شیرخواران وکودکان تفاوتهای زیادی با تغذیه بزرگسالان دارد و نیازهای غذایی آنان باید بر اساس منحنی رشد تنظیم شود . نیازهای غذایی کودکان در سنین مختلف متفاوت است، لذا نوع غذاهایی که تأمین کنندة این نیازها هستند باید هماهنگ با رشد و تکامل طبیعی جسمانی و گروه سنی آنها باشد .
بهترین نشانة سلامت، رشد و تکامل مطلوب کودک است . ترکیب شیر مادر کاملاً منطبق با نیازهای شیر خوار است و بدین لحاظ مناسبترین رشد را برای کودکان تأمین میکند. از آنجا که هدیهای ارزندهتر از شیر مادر برای شیرخوار وجود ندارد، به طور قطع مادران از اهدای آن به طفل خود دریغ نخواهند کرد.
تأکید قرآن کریم و احادیث بر تغذیه با شیر مادر و فواید بیشمار آن یکی دیگر از دلایل اعجاز این کتاب آسمانی است. چرا که پیشرفت علم این را به اثبات رسانده است که بهترین غذا برای نوزاد شیر مادر است . بنابراین ابتدا ضرورت و فواید شیر دهی را از نظر آیات کریمةقرآن و دیدگاه معصومین (علیه السلام ) بحث کرده وسپس نظر علم امروز را هم میبینیم .
۱ ) و مادران بایستی دو سال کامل فرزندان خود را شیر دهند، (این ) برای کسی است که بخواهد دوران شیرخوارگی را تکمیل کند و به عهده صاحب فرزند (یعنی پدر) است که خوراک و لباس مادر را به حد متفارف بدهد، هیچ کس را تکلیف جز به اندازه طاقت نکنند، نباید مادر در نگهبانی فرزند به زیان و زحمت افتد و نه پدر بیش از حد متفارف برای کودک متضرر شود و اگر کودک را پدر نبود وارث باید در نگهبانی او به متعارف قیام کند ( که ضرر به طفل نرسانند) و هر گاه زن و شوهر به رضایت خاطر هم و مصلحت دید یکدیگر (به طلاق جدائی اختیار کنند) طلاق هر دو را رواست آنگاه اگر خواهند که مادران فرزندان را شیر دهند آن هم روا باشد در صورتیکه مادر را حقوقی متعارف بدهید و از خدا بترسید و بدانید که خدا از کردار شما آگاهست. (۱).
نکات علمی بسیار جالبی در همین یک آیه نهفته است که ما از نظر بهداشت مادر و کودک هر یک را شرح میدهیم .
الف) مدت شیر دادان نوزاد برای کسی که بخواهد دوران شیرخوارگی را به طور کامل انجام دهد ،دو سال کامل است و این خود یک قانون پذیرفته شده از سوی مجامع بهداشتی، خصوصاً متخصّصین امرسلامت مادران و کودکان میباشد .
ب) حق شیردادان در دو سال شیرخوارگی مخصوص مادر است و اوست که میتواند در این مدت، فرزند خود را شیر دهد و از او نگهداری کند. چرا که اختصاص حق حضانت و نگهداری و شیردادان به طفل یک نوع حق دو جانبه است که هم برای رعایت حال فرزند و هم رعایت حال مادر است . زیرا یکی از نیازهای بسیار مهم انسانها ، نیاز به مهر و محبت و علاقه و دوستی است که خداوند متعال این علاقه را میان مادر و فرزند نیز ایجاد کرده تا موجب پیوند و همبستگی بیشتر آنان گردد. البته در مواردی میتوان نگاهداری و شیردادن کودک را به دایةمناسبی واگذار کرد تا کمکی برای مادر باشد.
ح ) هزینه زندگی مادر از نظر غذا و لباس حتی در صورتی که طلاق بگیرد، در دوران شیردادن کودک را به دایة مناسبی واگذار کرد تا کمکی برای مادر باشد.
ج) هزینه زندگی مادر از نظر غذا و لباس حتی در صورتی که طلاق بگیرد،در دوران شیر دادن به عهدة پدر نوزاد است تا مادر با خاطری آسوده بتواند فرزند خود را شیر دهد. از نظر علمی نیز این نکته بسیار حایز اهمیت است و آرامش مادر در هنگام شیر دادن بسیار ضروری و لازم است. چرا که مؤثرترین دلیل کاهش و یا قطع شیر از پستان مادر، نگرانی و غمگینی است و جالب تر از همه اینکه رضایتبخش ترین محرک برای ترشح شیر از پستان مادر،تخلیه منظم و کامل پستانها است .
۲) « و ما به هر انسانی سفارش کردیم که در حق پدر و مادر نیکی کن خصوص مادر که چون بار حمل فرزند برداشته تا مدت دو سال که طفل را از شیر باز گرفته هر روز بر رنج و ناتوانیش بیفزوده بسیار نیکی و سپاسگزاری کن و نخست شکر من که خالق و منعمم و آنگاه شکر پدر و مادر بجای آور که بازگشت خلق بسوی من خواهد بود. (۱)
مراقبت و تغذیه مادران در دوران بارداری از اهمیت ویژهای برخوردار است چرا که تغذیة ناکافی در دوران بارداری میتواند منجر به تولد نوزاد نارس و کم وزن گردد.
مادران در دوران بارداری گرفتار ضعف و سستی میشوند، چرا که شیرة جان خود را به پرورش جنین اختصاص داده و بهترین مواد حیاتی وجود خویش را به او تقدیم میکنند. به همین دلیل مادران در دوران بارداری گرفتار کمبود انواع ویتامینها و املاح میشوند که در صورت عدم جبران این کمبودها،ناراحتیهایی برای خود و جنینشان به وجود میآید. این مطلب در مورد دوران شیرخوارگی ) بزرگترین فداکاری را هم از نظر روحی و عاطفی و هم از نظر جسمی در مورد فرزندش انجام میدهد.
لازم به ذکر است ( همانطور که در قسمت قبل هم بدان اشاره شد ) دو سال کامل شیر دادن برای کسی است که بخواهد دوران شیرخواری را به طور کامل به انجام برساند، هر چند ممکن است گاهی این مدت کاهش یابد . یعنی مادران حق دارند با توجه به وضع نوزادان و رعایت سلامت آنها واز همه مهمتر زیر نظر پزشک متخصص ، این مدت را تقلیل دهند که در قسمت بعدی این موضوع روشنتر میشود.
۳) و ما انسان را به احسان در حق پدر و مادر سفارش کردیم (یاد کند که ) مادر (نه ماه چگونه ) با رنج و زحمت بار حمل کشید و باز با درد و مشقت وضع حمل نمود و سی ماه تمام حمل و شیرخوارگی بود تا وقتی که طفل به حد رشد رسید آدمی چهل ساله گشت ( و عقل و کمال یافت ) آنگاه سزد که عرض کند خدایا مرا بر نعمتی که به من و پدر و مادر من عطا فرمودی شکر بیاموز و به کار شایستهای که رضا و خشنودی تو در آن است موفق دار و فرزندان مرا صالح گردان . بارالها من به درگاه تو به دعا باز آمدم و از تسلیمان فرمان تو شدم.
آنچه که در این ایه مورد بحث است، اشاره به « وَ حَمْلُهٌ وَ فِصَالُه ثَلَثُونَ شَهراً » میباشد . آیا ممکن است دوران حمل و شیرخوارگی سی ماه باشد؟
فقها و مفسران با الهام از روایات اسلامی در پاسخ گفتهاند ،حداقل دوران حمل شش ماه و حداکثر دوران مفید شیردهی بیست و چهار ماه است . حتی از پزشکان پیشین همچون جالینوس و ابن سینا نقل شده که خود شاهد چنین امری بودهاند که فرزندی بعد از شش ماه به دنیا آمده است . ضمناً از این تعبیر قرآنی میتوان استفاده کرد که هر قدر از مقدار حمل کم شود باید بر مقدار دوران شیرخوارگی افزود، به گونهای که مجموعاً سی ماه تمام را شامل گردد. یعنی هر گاه دوران بارداری زن نه ماه باشد، باید بیست و چهار ماه شیر دهد. قانون طبیعی نیز همین را ایجاد میکند. چرا که کمبودهای دوران حمل در دوران شیرخواری باید جبران گردد.
۴ ) « حرام شد برای شما ازداوج با مادر و دختر و خواهر و عمه و خاله و دختر برادر و دختر خواهر و مادران رضاعی و خواهرران رضاعی[۲] و مادر زن و دختران زن که در دامن شما تربیت شدهاند اگر با زن مباشرت کرده باشید و اگر دخول با زن نکرده (طلاق دهید ) باکی نیست که (با دختران او) ازدواج کنید و نیز حرام شد زن فرزند صلبی (نه زن پسر خوانده شما) و نیز حرام شد جمع میان دو خواهر مگر آنچه پیش از نزول این حکم کردهاند که خدااز آن درگذشت. زیرا خداوند در حق بندگان بخشنده و مهربان است.
این آیة شریفه منشاء صدور احکامی است که خویشاوندی بر مبنای تغذیه مستقیم کودک از پستان زن شیرده را بیان میکند.
بر اساس آنچه که از رهنمودهای اسلامی استنباط میشود، وقتی رضاع تحقق یافت ، یعنی طفلی در دورة شیرخواری به مقدار کافی وبا شرایط مربوط، با مکیدن از پستان زنی ( که ترشح شیر در پستان او به دنبال یک زایمان از حاملگی مشروع صورت گرفته ) شیر خورد، در این شیر خوردن یک نوع پیوند خویشاوندی میان شیرخوار و شیردهنده شکل میگیرد. در این ارتباط دوجانبه میان کودک و بانوی شیرده متقابلاً صفات و ویژگیهایی از بانوی شیرده به کودک شیرخوار انتقال پیدا میکند، به نوعی که این ویژگیها منحصراً به بانوی شیرده مربوط نمیشود ، بلکه به همسر و فرزند بانوی شیرده نیز مربوط میگردد.
حتی نوع حالات مادر هنگام شیردادن نیز بر کودک اثر میگذارد . به همین جهت در دستورات بهداشتی اسلام به وضو داشتن مادران هنگام شیردادن به کودکانشان تأکید شده است.
پیامبر اسلام علیه السلام می فرمایند:
الرِّضاعُ یُغَیِّرُ اطّباع ؛
رضاع، طبایع آدمی را دگرگون می سازد.
شاید تاکنون واژة وراثت رضاعی را شنیده باشید. این بخش از دانش با شکلی از وراثت، غیر از کروموزوم های جنسی ارتباط دارد و صفات اخلاقی و رفتاری انسان را هم شامل میشود.
اگر بخواهیم در بحث ژنتیک و وراثت وارد شویم نکات علمی فراوان دیگری نیز در همین آیة شریفه[۳] نهفته است . چرا که در این آیه ازدواج با محارم حرام شمرده شده است که این خود بحث مفصلی را میطلبد.
از دلایل تحریم ازدواج با محارم در اسلام میتوان به مسایل ژنتیکی و بیمارهای ارثی و همچنین مسایل روحی و روانی آن اشاره کرد.
۵) باز آنها (زنان مطلقه ) را در همان منزل خویش که میسر شماست بنشانید و به ایشان آزار و زیان نرسانید تا در مضیقه و رنج درافکنید و به زنان مطلقه اگر حامله باشند تا وقت وضع حمل نفقه دهید،آنگاه اگر فرزند شما را شیر دهند اجرتشان را با قرداد متعارف بین خود بپردازید و اگر باهم سختگیری کنید (مادر صرف نظر کند) تا دیگری را برای شیر دادن طلبید.
این آیه شریفه به حقوق زنان به هنگام جدایی از شوهر شان اشاره میکند. یعنی ضرورت تأمین مسکن زنان مطلقه و عدم ایجاد دشواری برای آنان و نیز تأمین نفقة آنان در صورت بارداری تا وضع حمل نباید نادیده گرفته شود. از همه مهمتر اینکه اگر مادر بخواهد از حق طبیعی خود برای شیر دادنه به طفلش استفاده کند در این صورت پدر مکلف است که هزینة آن را تأمین کند ولی اگر پرداخت هزینة مورد اشاره، خارج از حد متعارف و مایه دشواری باشد، در این صورت برای کودک دایة دیگری انتخاب خواهد شد.
در واقع همانگونه که کودک در زندگی جنینی پیوستگی کامل با مادر دارد و تغذیه تنفس سلولی و رشد و همچنین تبادلات او با محیط خارج همه توسط مادر تأمین و یا انجام میشود.
دوران پس از وضع حمل تا پایان شیرخوارگی نیز با یک وابستگی عمیق کودک به مادر همراه است ، به نحوی که میتوان آغوش پر از مهر و عطوفت مادر پس از تولد را به رحم ، دهان کودک را به بند ناف و پستان مادر را به جفت تشبیه کرد . چرا که همین جفت (Placenta) است که در دوران بارداری، مادر و جنین را به هم مرتبط ساخته و در تبادلات جنین و مادر شرکت میکند.
بند ناف (Umblical Cord) هم در دوران زندگی داخل رحمی، ارتباط بین جفت و رویان را تشکیل میدهد و وظیفة رحم هم که مشخص است.
از این روست که برخی واجبات الهی مانند روزه گرفتن در ماه مبارک رمضان که ممکن است با کاهش حجم شیر و ناکافی شدن تغذیة کودک همراه گردد، در برابر مادر شیرده به آسانی انعطاف نشان میدهد و به مادران شیرده اجازه داده شده از این امر چشم بپوشند و در بعد از دوران شیر دهی قضای آن را بجای آورند و یا به هنگام ضرورت انجام حدود و تعزیرات شرعی برای مادرانی که با عصیان و نافرمانی سزاوار اینگونه تنبیهات شدهاند، در صورتی که مادر شیرده باشد اجرای حکم الهی به زمانی دیگر موکول میگردد تاا در کار بسیار مهم تغذیه کودک از شیر مادر خللی حاصل نگردد و این خود از دلایل اهمیت ویژة دوران شیرخوارگی میباشد . چرا که سریعترین دوران رشد انسان پس از تولد در همین دوران است و کوتاهی در امر تغذیة شیرخوار سبب صدمات جبران ناپذیری میشود.
۶) و به مادر موسی وحی کردیم که طفلت را شیرده و چون از آسیب فرعونیان بر او ترسان شوی به دریا افکن و دیگر بر او هرگز مترس و محزون مباش که ما او را به تو بارآوردیم و هم از پیغمبران مرسلش گردانیم.[۴]
همچنین خداوند میفرماید:
ما شیر هر دایه را بر او حرام کردیم و آل فرعون با محبت قلبی که به او داشتند در پی دایهای که پستانش را طفل بگیرد برآمدند. خواهر موسی گفت: آیا مایلید که من شما را بر خانواده که دایه و پرستار این طفل شوند و در کمال محبت و مهربانی تربیت کنند راهنمایی کنم؟[۵]
توجهی که خداوند متعال به مسئلة تغذیة حضرت موسی علیه السلام با شیر مادر خود فرموده است، واقعاً در خور اندیشیدن و پیام گرفتن است . چرا که اراده خدا بر این قرار گرفته که موسی علیه السلام در خانه فرعون رشد کند، اما فقط از پستان مادر خود شیر بخورد .
لذا خداوند ابتدا به مادر حضرت موسی علیه السلام دستور میدهد که شخصاً و به میزان کافی به طفل خود شیر دهد و سپس او را در صندوقچهای قرار دهد . از طرفی به وی مژده میدهد که نگران طفل خود نباشد و میبینیم هنگامی که خانواده فرعون،موسی علیه السلام را از آب گرفتند و فرعون را راضی بر زنده گذاشتن او کردند، مسئلة شیردادن این طفل پیش روی آنان قرار میگیرد و به امر خداوند متعال کودک از گرفتن پستانهای دیگر به جز پستان مادر خود سرباز میزند و بالاخره به بهترین وجه از شیر مادر خود بهرهمند میگردد.
در آغاز دعای پرمحتوا و شریف « عرفة حضرت ابا عبدالله علیه السلام » چنین می خوانیم:
وَ حَفِظْتَنی فی الٌمهْدِ طِفْلاً صَبیّیّاً وَ رَزَقْتَنی مِنَ الْغِذاءِ لَبَناً مَرِیَّا وَ عَطَفْتَ عَلیَّ قُلُوبَ الْحَواظِنِ وَ کَفَّلْتَنِی الْاُمَّهاتِ الرَّواحِمَ ؛
و در آن هنگام که کودکی خردسال در گهواره بودم، از حوادث حفظ کردی و مرا از شیر شیرین و گوارا تغذیه نمودی و دلهای پرستاران را به جانب من معطوف داشتی و با محبت مادران به من گرمی و فروغ بخشیدی.
بنا به تحقیق روانشناسان،انگیزة مادری یکی از مهمترین و نیرومندترین انگیزهها است که در انسان به شکلهای گوناگون بروز میکند و بستگی به فرهنگ و راه و رسم هر جامعهای دارد . حکمت و مصلحت خداوند متعال چنین است که در سرشت مادر انگیزهای فطری به وجود آورد که او را برای انجام رسالت مهم خویش آماده کند . چون مادر سختی و مشقت دوران بارداری و زایمان را از روی میل و رغبت خود تحمل میکند و پس از تولد فرزند نیز وظیفة شیردادن ونگهداری و مهربانی نسبت به او را انجام دهد.
قرآن کریم عواطف مادر و عشق و دلسوزیاش نسبت به فرزندان و ترس و اندوهش را به هنگام دوری از آنها و شادیاش را به هنگام نزدیکی آنان بیان میکند که توصیف بسیار زیبای آن در جریان داستان حضرت موسی علیه السلام آمده است :
صبحگاه مادر موسی دلش ( از هر چیز جز یاد موسی ) فارغ بود و به حدی غم و اندوه، قلبش را فرا گرفته بود که اگر ما، دلش را محکم و پا برجای نگه نمی داشتیم تا ایمانش برقرار بماند، نزدیک بود که راز درونش را آشکار کند ( به نام طفلش موسی فریاد برآورد).[۶]
یعنی دل مادر حضرت موسی علیه السلام از هر اندیشهای دربارة هر چیزی به جز فرزندش کاملاً خالی شد و اگر خداوند متعال قلبش را محکم نمیکرد و آرامش و اطمینان را در جانش جایگزین نمیفرمود، از کثرت ترس و اندوهی که در اثر فراق فرزندش به او دست داده بود،رازش آشکار میشد . اما وقتی پسرش به او بازگردانده شد،اندوه از دلش رخت بربست و خوشبختی دوباره به او روی آورد.[۷]
حال با تفصیلی که گذشت، میخواهیم بدانیم ارتباط میان انگیزه مادری و ترشح شیر چیست؟
علاقهمندی مادر به غذا دادن ، نگهداری،مواظبت، غمخواری و دوست داشتن فرزند را انگیزه مادری گویند که این دوست داشتن فرزند بر اثر ترشح هورمونی به نام پرولاکتین (prolactin) به وجود میآید که خداوند متعال آن را در بخش جلویی هیپوفیز (Hypophysis) قرار داده است.[۸]
هیپوفیز از نظر لغوی به معنای جوانه زیر مغزی است . این غده که فرمانده و سرپرست غدد مترشحة داخلی بدن است، به اندازه یک نخود(۱×۵/۱× ۵/۰ سانتیمتر) و به وزن تقریبی ۵۰۰ میلی گرم میباشد. البته در زنانی که چند کودک زائیدهاند ممکن است وزن آن به ۵/۱ گرم هم برسد و این به دلیل افزایش حجم این غده در دوران بارداری است . این عده دارای دو بخش جلویی و عقبی است که هر یک هورمونهای مختلفی را ترشح میکنند .
پرولاکتین یکی از هورمونهای بخش جلویی این غده است که منشأ علاقهمندی مادر به فرزند و تحمل رنج و مشقت دوران بارداری است . به طوری که اگر این هورمون را به مرد هم تزریق کنند در او انگیزه مادری ایجاد میشود.
شاید بارها قول معروف حضرت رسول اکرم علیه السلام که میفرمایند:
برای کودک هیچ شیری بهتر از شیر مادر نیست.
شنیده باشید. تأکیدی که در این حدیث نبوی بر تغذیه از شیر مادر شده است خود مطلبی بسیار آموزنده است.
اهمیت دوران حمل و شیردهی از نظر اسلام آنقدر زیاد است که حضرت امام جعفر صادق علیه السلام میفرمایند:
زن در دوران بارداری وز ایمان و شیردادن اجر مجاهد در راه خدا را دارد و اگر در این میان بمیرد برای او اجر شهید است » و باز در جای دیگر از همان حضرت نقل شده که: « وقتی زنی باردار شد در ثواب مانند سرباز روزهداری است که جان و مال بر کف در راه خدا جانبازی میکند. وقتی زایمان کرد اجر او آن چنان زیاد است که به حساب نمیآید و هنگامی که کودک را شیر می دهد هر مرتبه مکیده شدن پستان او معادل با آزاد کردن بندهای از نسل حضرت اسماعیل علیه السلام پاداش دارد و آنگاه که از شیردادن فراغت حاصل میکند، فرشتهای به پهلوی او میزند و میگوید عملت را از سرگیر که خدای گناهانت را آمرزید.
در روایات ائمه معصومین علیه السلام تأکیدات فراوانی بر اهمیت شیردهی را از دیدگاه علمی بررسی میکنیم .
تغذیه با شیر مادر باید بلافاصله پس از تولد و هنگامی که شیرخوار بتواند به طور بی خطر تغذیة دهانی را تحمل کند، شروع شود . حتی مادرانی که سزارین میشوند،در صورتی که مادر کاملاً بیهوش نباشد، تغذیه با شیر مادر بلافاصله توصیه میشود. بهترین زمان تغذیه با شیر مادر از همان بدو تولد خصوصاً در یک ساعت اول تولد است .
به نظر شما دلیل این همه عجله در تغذیه با شیر مادر چیست؟
کلستروم یا آغوز، مادهای زرد رنگ و قلیایی است که در ماههای آخــر حاملگی و در۴ـ ۲ روز اول پس از زایمان ترشح میشود. این ماده در مقایسه با شیر، دارای وزن مخصوص، پروتئین، ویتامینهای محلول در چربی یعنی ویتامینهای K , E , D , A و همچنین مواد معدنی بیشتری میباشد. عوامل ایمونولوژیک موجود در آغوز تا حدی است که به آن واکسن کودک نیز میگویند . از طرفی شیر مادر در اوایل تولد نوزاد، حاوی پروتئین، کلسیم و مواد معدنی بیشتری نسبت به اواخر شیر دادن میباشد.
حال ببینیم، شیر مادر چه مزایایی نسبت به شیرهای دیگر دارد؟
۱) ابتلا به اسهال در کودکانی که از شیر مادر استفاده می کنند (۲۵ ـ ۱۴) بار کمتر و میزان ابتلا به عفونتهای تنفسی سه برابر کمتر از کودکانی است که با شیر یا شیر گاو تغذیه میشوند.
۲) چربی شیر مادر قابل هضمتر از شیر گاو است .
۳) در مقایسه باشیر بز، شیر مادر حاوی مقدار ویتامین D ،آهن و اسید فولیک بیشتری است . به همین دلیل نوزادانی که در بدو تولد از شیر بز تغذیه میشوند، مستعد به نوعی کمخونی به نام « آنمی مگالوبلاستیک فقرفولات» هستند.
۴) نوزادانی که با شیر مادرتغذیه میشوند، از طریق رودة خود آهن از دست نمیدهند،در حالیکه تغذیه باشیر خشک منجر به از دست رفتن جزئی آهن از ضایعات مخاطی رودهها میشود.
البته مزایای شیر مادر نسبت به سایر شیرها به قدری است که اشاره به تمام آنها در این مجال نمیگنجد .
در تک تک عناصر و مواد تشکیل دهنده شیرمادر شگفتیهای عجیبی نهفته است که ما به ذکر چند نمونه اکتفا میکنیم.
حدود انرژی شیر انسان ناشی از چربی موجود در آن است . میزان کل چربی موجود در شیر انسان از یک مادر تا مادر دیگر و از یک مرحله شیردهی تا مرحلة دیگر و بر حسب ساعت، روز و به خصوص در هر وعده متغیر است .
چربی شیر مادر در شروع هر وعده شیر کمتر ولی دارای آب بیشتری است و سپس میان چربی بتدریج زیاد میشود . این تغییرات سبب میشود، در ابتدا تشنگی کودک بر طرف و سبب تحریک اشتهای او شود و در آخر چربی به بدنش رسیده و کمک بزرگی به سیر نگه داشتن شیرخوار شود. همچنین این اختلاف در ترکیب چربی شیر مادر سبب میشود، شیراخوار پرخوری نکند و کمتر چاق شود. چرا که چاقی این دوران، زمینهساز عوارض قلبی ـ عروقی، مفصلی و بیماری قند (دیابت ) در بزرگسالی است .
همین شگفتیها در مورد پروتئین شیر مادر هم صادق است . اگر چه پروتئین شیر انسان شیر گاو است، اما پروتئین شیر مادر بهتر ازسایر شیرها جذب میشود. به همین دلیل است که دردهای قولنجی، جمع شدن گاز، استفراغ و حساسیت نسبت به پروتئین شیر در نوزادان تغذیه شونده از شیر مادر کمتر است .
گذشته از تمام اینها، تغذیه با شیر مادر یک رابطه عاطفی و مستحکم میان مادر و فرزند تشکیل می دهد. تماس و توجه مادر در هنگام شیردادن اثر مطلوبی بر رشد شیرخوار دارد.
احادیثی نیز بر همین مبنا از ائمه معصومین علیه السلام از جمله حضرت امام صادق علیه السلام نقل شده که فرمود:
کودک را در آغوش چپ مادر قرار دهند تا احساس ضربان قلب مادر برای کودک آرام بخش باشد.
تحقیقات جدید نشان داده، کودکانی که با شیر مادر تغذیه شدهاند در دوران بلوغ از امنیت روانی بیشتری برخوردار هستند.
اکنون به سراغ مادر میرویم و به شمهای از مزایای حاصل از شیردهی برای مادران اشاره میکنیم .
۱) جمع شدن و برگشت سریع رحم به اندازه طبیعی: بر اثر مکیدن پستان توسط نوزاد و ترشح هورمون اکسی توسین متعاقب آن، رحم بسرعت جمع شده و به اندازه طبیعی خود برمیگردد.
۲) تناسب اندام: مادرانی که به نوزادشان شیر میدهند چون از ذخیرة چربی اضافی دوران بارداری برای ساخت شیر استفاده میکنند، زودتر وزن اضافی را از دست میدهند و به همین دلیل سریعتر تناسب اندام خود را بدست میآورند .
۳) بسیار جالب است بدانیم، مادران سزارین شدهای که به نوزاد شیر میدهند، درد کمتری احساس میکنند و این به دلیل احساس آرامش و رضایتی است که از تماسهای مکرر کودک با بدن مادر در جریان شیردهی به دست میآید و سبب میشود، مادر وضعیت روحی و عاطفی بهتری داشته باشد.
۴) از تمام اینها جالبتر ، نتایج تحقیقاتی است که اخیراً مورد تأیید قرار گرفته است وآن شیردهی به عنوان یک روش مطمئن و مؤثر پیشگیری از بارداری میباشد. حداکثر تأثیر در فاصله گذاری بین بارداریها وقتی نایل میشود که شیرخواربه طور کامل یا تقریباً کامل با شیر مادر تغذیه شود.
در هر بحث مربوط به تغذیه شیرخوار، درک تأثیر تغذیه با شیر مادر بر فاصله بین تولدها و نتایج آن در تأمین تغذیه مطلوب برای مادر و شیرخوارش و کودکان بعدی حایز اهمیت بوده و باید مد نظر قرار گیرد و ما این اهمیت را با ذکر تأکیدهای فراوان قرآن کریم و روایات و تطبیق آنها با علم امروزی درک کردیم و اکنون نوبت به نتیجهگیری میرسد.
شیر مادر به عنوان نمونهای از مظاهر لطف وحکمت پروردگار حکیم و مهربان و در عین حال جلوهای از پیوستگی مادر و کودک در مراحل آغازین زندگی و در نهایت به عنوان مناسبترین ماده غذایی و دارویی ایمنی بخش مورد بحث ما بود که جهان دانش پس از پیمودن فراز و نشیبها و بهرهگیری از تجربیات فراوان، امروزه توانسته است به کاربرد آن در رشد و تأمین سلامتی کودکان نایل آید . اما چه کسی در چهارده قرن قبل این نکته را متذکر شده است؟
شیر دادن مادر به کودک نمایشی از باشکوهترین پیوندهای بحث و زیباترین تصویر مهر و لطیفترین شکل پاسداری از سلامت جسمی، روانی و عاطفی کودک بوده و در فرهنگ متعالی اسلام به عنوان عبادتی شایسته و گرانقدر از آن یاد شده است .
امید است که ترویج تغذیه با شیر مادر تلاشی در سالم سازی دنیای زیبا و بیآلایش کودکان و مشارکت در یک سرمایهگذاری پرسود عبادی برای فردای جامعه بشری باشد.
منبع:
منبع : کتاب شگفتیهای پزشکی در قرآن کریم
صفحات ۷۳ تا ۸۶
[۱] البقره : ۲۳۳
[۲] مادر رضاعی، زنی است که به طفلی شیر داده باشد و چنانچه دختری دیگر از همین زن، شیرخورده باشد، خواهر رضایی آن طفل محسوب خواهد شد.
[۳] النساء : ۲۳
[۴] القصص : ۷
[۵] القصص : ۱۲
[۶] القصص، ۱۰
[۷] قرآن و روانشناسی، دکتر محمد عثمان نجاتی، انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ سوم، ص ۴۹.
[۸] بهداشت روانی، دکتر عبدالکریم بیآزار شیرازی، دفتر نشر فرهنگاسلامی، چاپ اول، ص ۳
منبع : تکتاز ایران
ساعت 24 از انتشار نظرات حاوی توهین و افترا و نوشته شده با حروف لاتین (فینگیلیش) معذور است.