تراژدی انرژی در ایران،چالش و چاره

ساعت24 - دکتر عباس ملکی پژوهشگر ارشد انرژی در ایران به همراه همکارانش در دانشکده مهندسی انرژی دانشگاه شریف درتازه ترین گزارش خود که به صورت هفتگی تهیه می‌شود با ارایه آمارهای دردسترس از مصرف وتولید انواع حامل‌های انرژی به ویژه نفت وگاز و برق ابعاد تاژیک انرژی درایران را ترسیم کرده‌اند.

در این نوشته آمده است : واضح است علت‌العلل مصرف بالای انرژی در ایران نحوه قیمت‌گذاری و توزیع است. در کشوری که تورم‌های 20 تا 50 درصد را تجربه کرده یا می‌کند ثابت نگه داشتن نرخ حامل‌های انرژی به مدت 4 سال و 5 سال و 10 سال، چنین نتایج فاجعه باری را دارد. لذا در این گزارش به‌دنبال آن هستیم که به مهم‌ترین نکات در زمینه مصرف قابل توجه انرژی در کشور و راه‌حل‌های متصور برای حل این مسئله بپردازیم. 1- ایران در حال حاضر سالانه ۶۵۰ میلیون بشکه فرآورده نفتی به ارزش ۵۸ میلیارد دلار، حدود ۳۰۰ میلیارد مترمکعب گاز به ارزش ۹۶ میلیارد دلار، و ۳۳۰ میلیارد کیلووات ساعت برق به ارزش حداقل ۳۳ میلیارد دلار مصرف می‌کند. اگر ارزش گاز مصرفی نیروگاه‌ها را از ارزش برق تولیدی کم کنیم، جمع ارزش انرژی مصرفی حدود ۱۷۱ میلیارد دلار در سال خواهد شد که رقم وحشتناک بزرگی است. 2- اگر جمع انرژی مصرفی را به تن معادل نفت تبدیل کنیم، سرجمع حدود ۳۵۰ میلیون تن معادل نفت‌خام خواهد شد. که یکی از بزرگ‌ترین ارقام در جهان است. فی‌الواقع ایران با مصرف ۳۰۰ میلیارد مترمکعب گاز در رتبه چهارم جهان و با مصرف حدود ۹۰ میلیون تن نفت در رده ۱۲ جهان است. سرجمع این دو ایران را از نظر مصرف هیدروکربور شامل نفت‌خام و گاز طبیعی در رتبه ششم یا هفتم جهان قرار می‌دهد. 3- جمع انرژی مصرفی ایران شامل نفت‌خام، گاز طبیعی و برق معادل حدود ۷ میلیون بشکه نفت در روز است. این در حالی است که تولید ناخالص داخلی ایران فقط حدود ۴۰۰ میلیارد دلار برآورد می‌شود و ایران از نظر اقتصادی در رتبه‌ای در حدود ۲۰ تا ۲۵ بسته به نحوه محاسبه برابری ارز در جهان است. لذا ایران از نظر شدت انرژی (نسبت مصرف انرژی به تولید ناخالص داخلی) یکی از بزرگ‌ترین ارقام و بدترین اوضاع را در جهان دارا است. 4- حدود ۳۲۰ تا ۳۳۰ میلیارد کیلووات ساعت مصرف برق ایران را در رده ۱۲ کشور نخست مصرف‌کننده برق در جهان قرار می‌دهد. مصرف برق در ایران از کشورهای بزرگ و پرجمعیتی چون مکزیک، اندونزی، ایتالیا، بریتانیا، و ترکیه بیشتر است. مصرف برق در ایران دو برابر مصر ۱۰۰ میلیون نفری، و دو و نیم برابر پاکستان ۲۴۰ میلیون نفری است. از نظر نگارندگان بزرگ‌ترین مشکل در مصرف و کنترل مصرف انرژی در ایران عدم تعدیل مستمر و سالیانه بهای انرژی در ایران وفق تورم سالیانه است. اینگونه که ما پیش می‌رویم انرژی هر سال کالایی ارزان‌تر و بی‌ارزش‌تر می‌شود. لذا رشد مصرف سالیانه حدوداً ۶ درصدی انرژی را تجربه می‌کنیم. بدیهی است کسی برای بهینه‌سازی مصرف یک کالای بی‌ارزش تلاش چندانی نخواهد کرد. 5- اجمالاً مصرف زیاد و بی‌محابای انرژی زیان‌های زیر را در بر دارد: • دود شدن و به هوا رفتن بخش بزرگی از سرمایه‌های تجدید ناپذیر ملی • کند شدن رشد اقتصادی و توسعه به ‌واسطه عدم صادرات • ضرورت سرمایه‌گذاری برای 4 تا 5 هزار مگاوات ظرفیت نیروگاهی در هر سال • آسیب به محیط‌زیست به‌واسطه انرژی ارزان و فراوان • آلودگی هوا، آب، خاک، و برداشت بی‌رویه آب‌های زیرزمینی با انرژی ارزان • الگوی نامناسب زیستی در میان خانوارهای ایرانی، عادت به مصرف بالای انرژی برای گرمایش، سرمایش، و حمل‌ونقل • صدمه دیدن صنایع و تولید به‌واسطه کمبود انرژی در اثر مصرف زیاد خانوارها 6- باید دقت کرد هزینه انرژی در سبد مصرفی در کشورهای پیشرفته حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد هزینه خانوار است. این هزینه در سبد مصرفی خانوار ایرانی، به‌واسطه یارانه‌های سنگین انرژی، شاید به‌طور متوسط کمتر از ۴ درصد باشد. دولت می‌خواهد از تعدیل بهای انرژی فرار کند. انرژی یک کالای اقتصادی مانند سایر کالاها و بلکه مهم‌تر است، بنابراین کنترل مصرف یا بهینه‌سازی آن با بهای غیرواقعی ممکن نخواهد بود. 7- راهکارهای پیشنهادی: • آموزش خانوارهای ایرانی در مورد اهمیت و ارزش انرژی از طریق رسانه‌هایی همچون صدا و سیما، مطبوعات، و شبکه‌های اجتماعی • تعدیل بهای سالانه انرژی وفق تورم رسمی • عایق‌سازی، استفاده از مصالح ساختمانی، معماری مناسب مناطق گرمسیر، و عدم استفاده وسیع از آهن و شیشه در نمای ساختمان‌ها • بررسی طرح چیلرها و خنک‌کننده‌های خورشیدی برای مناطق گرمسیر • نصب سلول‌های خورشیدی روی بام و‌ نمای ساختمان‌ها و احیاناً پرداخت یارانه یا تهیه سلول‌های خورشیدی ارزان قیمت از چین • نصب کولکتورهای حرارتی خورشیدی روی بام‌ها برای چیلرهای خورشیدی و گرمایش • استفاده از کولرهای آبی در مناطق مرکزی فلات ایران • توسعه بیشتر حمل‌ونقل به‌وسیله راه‌آهن به‌جای حمل‌ونقل جاده‌ای