بازتعریف سیاست خارجی
ساعت 24 - در جهانی که ساختار قدرت به طور فزاینده‌ای پیچیده، چندلایه و چندقطبی شده است، دیپلماسی دیگر صرفا ابزاری مکمل جنگ یا گفت‌وگوی‌های رسمی میان دولت‌ها نیست؛ بلکه به عنوان یکی از ارکان بنیادین سیاست خارجی، نقشی تعیین‌کننده در شکل‌دهی به رفتار دولت‌ها، تنظیم روابط و تامین منافع ملی ایفا می‌کند.
تاریخ دیپلماسی نشان می‌دهد گفت‌وگو، چانه‌زنی و سازوکارهای نرم، گاه موثرتر از قدرت سخت عمل کرده‌اند. از بیزانس و ونیز تا فرانسه و امپراتوری‌هابسبورگ، کشورهایی که دیپلماسی را به عنوان ابزار راهبردی درک کرده‌اند، توانسته‌اند اتحادها را بازتعریف و بحران‌ها را مهار و مدیریت کنند.
در کتاب «دیپلماسی قدرت‌های بزرگ» اثر «اِی. وس میچل»، نمونه‌هایی چون «ونزل کائونیتس» در اتریش برجسته شده‌اند. کسی که با اصلاح ساختار دیپلماتیک و اتحاد با دشمن دیرینه -فرانسه- موازنه قدرت در اروپا را به نفع امپراتوری‌هابسبورگ تغییر داد. میچل، دیپلماسی را «برادر کوچک راهبرد» می‌نامد؛ هنری برای شناسایی منافع بنیادین دولت و یافتن راه‌هایی برای دفاع، پیشبرد یا خریدن زمان.
در چهار دهه گذشته، چین با اتخاذ سیاست «درهای باز» و تمرکز بر دیپلماسی اقتصادی، توانسته است بدون درگیری نظامی، به دومین قدرت اقتصادی جهان تبدیل شود. ابتکار «کمربند و جاده» نماد این رویکرد است؛ پروژه‌ای که صدها طرح زیرساختی.
چین با استفاده از ابزارهایی چون وام‌های توسعه‌ای، توافق‌نامه‌های تجاری و نفوذ در نهادهای بین‌المللی، توانسته است نفوذ ژئوپلیتیکی خود را گسترش دهد. این کشور نشان داده که دیپلماسی اقتصادی می‌تواند جایگزینی موثر برای قدرت سخت باشد و در عین حال، تصویر بین‌المللی خود را به عنوان بازیگری توسعه‌محور تثبیت کند.
در دولت دوم «دونالد ترامپ»، رئیس‌جمهور ایالات متحده، سیاست خارجی این کشور شاهد تحولی بنیادین و بحث‌برانگیز شده است؛ تحولی که بسیاری آن را تلاشی برای بازتعریف نقش آمریکا در جهان و عبور از سنت‌های دیرینه دیپلماسی لیبرال می‌دانند.
در قلب این تحول، وزارت امور خارجه ایالات متحده قرار دارد؛ نهادی که به عنوان ستون فقرات دیپلماسی آمریکا شناخته می‌شود، اما اکنون با کاهش بودجه، تعدیل نیرو و تعطیلی ده‌ها نمایندگی دیپلماتیک در سراسر جهان مواجه است.
ترامپ و تیم سیاست خارجی‌اش، از جمله «مارکو روبیو»، سناتور سابق جمهوری‌خواه که وزیر خارجه است، معتقدند که وزارت خارجه در دهه‌های گذشته بیش از حد درگیر ارزش‌گرایی، مداخله‌گری اخلاقی و وابستگی به اتحادیه اروپا بوده است.
از نگاه آنان، دیپلماسی باید در خدمت معامله‌گری، امنیت ملی و جذب سرمایه‌گذاری باشد، نه در خدمت آرمان‌گرایی یا ترویج دموکراسی. در همین راستا، کمک‌های خارجی تا ۷۵ درصد کاهش یافته‌اند و تمرکز بر توافق‌های دوجانبه، اولویت یافته است.
این رویکرد در داخل آمریکا با واکنش‌های متفاوتی روبه‌رو شده است. برخی محافظه‌کاران آن را بازگشت به واقع‌گرایی و منافع ملی می‌دانند، در حالی که دیپلمات‌های حرفه‌ای، کارشناسان روابط بین‌الملل و بسیاری از اعضای کنگره، آن را تضعیف زیرساخت دیپلماتیک کشور و تهدیدی برای جایگاه جهانی آمریکا تلقی می‌کنند.
«انجمن خدمات خارجی آمریکا» (AFSA)، که نماینده دیپلمات‌های حرفه‌ای وزارت خارجه است، هشدار داده که کاهش ظرفیت انسانی و مالی این نهاد، توان چانه‌زنی واشنگتن را در بحران‌های جهانی به‌شدت کاهش خواهد داد.
در سطح بین‌المللی نیز، این تحول با واکنش هایی همراه بوده است. متحدان سنتی آمریکا، از جمله کشورهای عضو اتحادیه اروپا، از کاهش تعاملات دیپلماتیک و تمرکز بیش از حد بر منافع تجاری از سوی واشنگتن ابراز نگرانی کرده‌اند. در مقابل، رقبایی چون چین و روسیه، با دیپلماسی فعال و سرمایه‌گذاری در کشورهای در حال توسعه، درحال پرکردن خلا ناشی از عقب‌نشینی آمریکا هستند.
اما آیا این رویکرد می‌تواند موفق باشد؟ پاسخ به این پرسش به چند عامل بستگی دارد. تحلیلگران معتقدند اگر دولت ترامپ بتواند ساختار وزارت خارجه را بازسازی کند بدون آنکه آن را تضعیف کند و اگر همراهانش بتوانند این تحول را با راهبردی منسجم هدایت کنند، شاید این رویکرد به موفقیت برسد.
در این میان، دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران از ابتدا با رویکردی ایدئولوژیک آغاز شد، اما در دهه‌های اخیر، تلاش‌هایی برای واقع‌گرایی نیز به عمل آمده است.
موفقیت‌هایی چون توافق هسته‌ای برجام، حضور در سازمان‌های منطقه‌ای و گسترش روابط با کشورهای محور شرق و همسایه از جمله دستاوردهای دیپلماتیک ایران‌اند. با این حال، ناکامی‌هایی چون خروج یکجانبه آمریکا از برجام، انزوای منطقه‌ای و ناتوانی در بهره‌برداری اقتصادی از توافقات، نشان‌دهنده چالش‌های ساختاری در سیاست خارجی ایران است.
عدم توازن میان مولفه‌های قدرت، یکی از عوامل اصلی این ناکامی‌ها بوده است. در بسیاری از موارد، پیام‌های متناقض میان نهادهای تصمیم‌گیر، مانع از شکل‌گیری تصویری منسجم از سیاست خارجی ایران شده‌اند.
شرق
ساعت 24 از انتشار نظرات حاوی توهین و افترا و نوشته شده با حروف لاتین (فینگیلیش) معذور است.