رویافروشی گازی با روس‌ها

ساعت 24 - فصل سرما در ایران در حالی آغاز شده که پیش‌بینی می‌شود روزانه 350 تا 400 میلیون مترمکعب کسری گاز داشته باشیم. با این شدت کمبود، احتمالا به روال گذشته بیش از ۷۰ درصد تولید گاز به مصرف بخش خانگی می‌رسد و صنعت و نیروگاه‌ها باز هم معطل باقی می‌مانند.

ت

در دولت سیزدهم بارها خبر امضای تفاهم‌نامه‌های متعدد در زمینه شراکت گازی با روسیه به گوش رسید. اردیبهشت امسال بار دیگر سخن از تفاهم‌نامه گازی با روسیه به میان آمد. محسن پاک‌نژاد، وزیر نفت با اعلام اینکه پیش‌تر تفاهم‌نامه‌ای برای واردات سالانه ۵۵ میلیارد مترمکعب گاز از روسیه به ایران امضا شده بود، خبر داد که بررسی‌های لازم درباره مسیرهای انتقال انجام شد و در نهایت، تفاهم بر سر استفاده از مسیر زمینی از طریق خاک جمهوری آذربایجان حاصل شد.

وزیر نفت حتی توضیح داد که گاز روسیه در منطقه آستارا تحویل ایران خواهد شد. او گفت: «هماهنگی‌های لازم میان روسیه و آذربایجان در حال انجام است و این طرح دارای فاز دومی نیز خواهد بود که در آینده نهایی می‌شود».

پیش از این نیز کاظم جلالی، سفیر جمهوری اسلامی ایران در فدراسیون روسیه، طی اظهاراتی اعلام کرده بود که تهران امیدوار است عرضه گاز روسیه به ایران از طریق جمهوری آذربایجان در آینده نزدیک آغاز شود. سفیر ایران در روسیه با بیان اینکه «ما اکنون در حال مذاکره با گازپروم هستیم و تقریبا تمام مسائل حل شده است». توضیح داد که با این وجود، طرفین هنوز باید بر سر قیمت گاز روسیه به توافق برسند. حتی قبل از این هم، سرگئی تسیویلوف، وزیر انرژی روسیه، در جریان هجدهمین نشست کمیسیون مشترک همکاری‌های تجاری و اقتصادی ایران و روسیه اعلام کرده بود که عرضه گاز از روسیه به ایران از طریق زیرساخت‌های موجود در خاک آذربایجان، در سال جاری میلادی آغاز خواهد شد. او حجم برنامه‌ریزی‌شده برای این صادرات را تا 1.8 میلیارد مترمکعب در سال عنوان کرده بود.

خیال باطل عبور از خاک آذربایجان و انفعال طرفین

در همین راستا، وزیر پیشین نفت در روزهای واپسین کار خود از امضای سند توافق‌نامه انتقال گاز روسیه به ایران از مسیر دریای خزر خبر داد. اوجی گفته بود: «با اجرای این طرح روزانه ۳۰۰ میلیون مترمکعب گاز از روسیه وارد کشور می‌شود و هزینه احداث خط لوله کف دریا را هم روسیه متقبل شده است».

گروهی از کارشناسان نیز عنوان کردند که ایده عبور از خاک آذربایجان را روسیه مطرح کرده و لزوما منافع ایران را تامین نمی‌کند. چراکه از یک طرف ظرفیت ۱۲۰ میلیارد مترمکعبی صادرات گاز سالانه روسیه به علت جنگ اوکراین بدون استفاده باقی‌مانده و از سوی دیگر مسیر انتقال گاز مزدوک روسیه به باکو سالانه تنها ۱۰ میلیارد مترمکعب ظرفیت دارد که به دلیل فرسودگی خط لوله موجود فقط ۲۰ درصد این ظرفیت عملیاتی است.

بنابراین ایجاد مسیر جایگزین در کنار مسیر مذکور از کشور‌های دیگر برای روسیه ضروری به نظر می‌رسد. بدتر اینکه خود باکو نیز رقیب جدی ایران در زمینه تولید گاز است و رویای تبدیل‌شدن به‌هاب گازی منطقه را در سر می‌پروراند. همین حالا این کشور در حال استخراج گسترده منابع نفت و گاز دریای کاسپین و انتقال این منابع به ترکیه و اروپاست؛ بنابراین منطقی نیست که ایران، امنیت انرژی خود را به یک رقیب متحد با کشورهای رقیبش وابسته کند.

واردات منطقی نیست، مگر از مسیر ایگات

نرسی قربان، کارشناس انرژی هم به «شرق» توضیح می‌دهد: «ایران صاحب دومین ذخایر گاز دنیا است، بنابراین ایده واردات گاز از روسیه فقط برای یک دوره موقتی در نظر گرفته شده است. چراکه هر وقت ایران اراده کند و از لحاظ بین‌المللی هم موقعیت مناسب باشد، شرکت‌های بزرگ نفت و گاز دنیا برای همکاری با کشور ما می‌آیند و دیگر نیازی به واردات گاز از روسیه نخواهد بود».

او می‌گوید: «به نظر می‌رسد علت مطرح‌شدن این موضوع، آن است که ما در زمان‌های خیلی قدیم خط لوله‌ای داشتیم -اولین خط لوله انتقال گازی که به آن ایگات می‌گفتند، همان ایگات یک- که از بیدبلند کشیده شده بود تا آذربایجان و روسیه. آن زمان که درواقع پیش از انقلاب بود، ما به آن قسمت‌ها گاز می‌دادیم و روسیه هم به جای آن در توسعه ذوب‌آهن به ما کمک می‌کرد.

این یعنی چنین خط لوله انتقال گازی از گذشته وجود داشته است، پس اگر امروز بخواهیم که آن را وارونه کنیم، یعنی از آن طرف گاز بیاید به سمت کشور ما، امکان‌پذیر است و هزینه نسبتا کمی هم دارد. پس از لحاظ تئوری و موقتا می‌شود آن را وارونه و استفاده کرد. مسیرش هم کشیده شده است؛ حالا ممکن است جایی پوسیده باشد، جایی نیاز به تعویض داشته باشد، تلمبه نیاز باشد عوض شود و... اینها مسائل دیگر است».

به باور او این ایده که از کف دریای خزر لوله بکشیم و گاز بیاوریم ایران، میلیاردها دلار سرمایه‌گذاری لازم دارد و غیراقتصادی است.

نرسی‌قربان توضیح می‌دهد: «چون این خط لوله انتقال گاز وجود داشته، می‌شود موقتا از آن استفاده کرد تا مقداری گاز بیاورند؛ مثل کاری که درباره ترکمنستان کردیم. خط لوله انتقال گاز ما به ترکمنستان وصل است. قبلا هم از ترکمنستان گاز می‌گرفتیم. حالا اگر بخواهیم دوباره بگیریم، مخارج سنگینی نخواهد داشت و می‌شود موقتا از آن استفاده کرد.

نرسی‌قربان در پاسخ به این پرسش که بزرگ‌ترین مانعی که پیش‌روی واردات گاز روسیه به ایران از همان مسیر قدیمی وجود دارد، چیست؟ پاسخ می‌دهد: «ما آن مسائلی که داخل خود شرکت نفت هست را نمی‌دانیم. اطلاعی ندارم که اصلا چقدر درباره‌ این موضوع مذاکره شده است.

کلیت موضوع این است که بدون شک آن خط لوله انتقال گاز که از بیدبلند شروع می‌شد، ۴۲ اینچ بود و از طریق آذربایجان می‌رفت تا روسیه، احتمالا در وضعیت خیلی خوبی نیست. البته ما با همین خط لوله زمانی به ارمنستان هم گاز می‌دادیم؛ بعید نیست که الان هم به نوعی استفاده شود، از سرنوشت این مسیر خبر ندارم».