موج به موج با زخم بستر
زخم‌های ناشی از فشار وزن بدن را می‌توان زخم‌های موقعیتی نامید. به عبارت دیگر زخم‌هایی که به علت وضع خاص قرار گرفتن بدن به مدت طولانی ایجاد میشوند، زخم بستر گفته می‌شود.
هر چند مفهوم مورد نظر بسیار کلی‌تر است و تنها شامل بیماران بستری نیست و طیف وسیع‌تری را در بر می‌گیرد.
به طور کلی می‌توان گفت که عارضه زخم بستر بر اثر فشار نا متناسب و توزیع نشده ناشی از وزن بدن بر روی بافت‌هایی ایجاد می شود که با یک سطح فیزیکی (تخت بیمار ویلچر......) تماس طولانی داشته باشد که نتیجه آن آسیب شدید به بافت‌های زیر پوست و پوست است.
امروزه این عارضه سلامتی بسیاری از بیماران را تهدید کرده و از مشکلات جدی بیماران است.
آمارها نشان می‌دهد سالیانه ۶۰هزار نفر در ایالات متحده جان خود را در اثر این عارضه از دست می‌دهند. ۱۴-۴ درصد بیماران بستری در بیمارستان در معرض ایجاد یا گسترش زخم‌های بستر هستند.
این عارضه معمولا در بخش‌های مراقبت‌های ویژه و در اثر مراقبت‌های ضعیف پرستاری به وجود می‌آید ولی عامل عمده‌تر در ایجاد و گسترش این عارضه در مراقبت‌های خانگی از بیمار و به ویژه در بیماران سالمند است.
رگ‌های نازک خونی که مواد غذایی و اکسیژن را به پوست می‌رسانند در اثر فشار نامتناسب و توزیع نشده ناشی از وزن بدن مسدود شده و کارایی خود را از دست می‌دهند. زمانی که مواد غذایی و اکسیژن در مدت طولانی به پوست و بافت‌های زیر پوستی نرسد مردگی بافت اتفاق می‌افتد و زخم بستر شکل می‌گیرد.
نتیجه آزمایشاتی که بر روی حیوانات انجام شده نشان می‌دهد با اعمال کردن فشاری معادل ۶۰ میلی‌متر جیوه بر روی پوست به مدت یک ساعت عوارضی قابل شناسایی مانند لخته شدن خون سیاهرگی و بافت مردگی ظاهر می‌شود.
در انسان هنگام خوابیدن روی تخت فشاری معادل ۷۰-۶۰ میلی‌متر جیوه بر برخی اعضای بدن مانند: لگن(sacrum) پشت سر(occiput) پاشنه پا(hell).....وارد می‌شود. معادل همین فشار هنگام نشستن بر روی صندلی یا ویلچر در ناحیه برجستگی لگن (ishia) وارد می‌شود.
زمانی که پوست و بافت‌های زیر آن بین وزن بدن و سطح بستر یا ویلچر تحت فشار قرار می‌گیرند کم خونی موضعی ایجاد می‌شود که نتیجه آن ایجاد وقفه در تغذیه مویرگی و جلوگیری از دفع مواد حاصل از سوخت و ساز سلول است که هر کدام می‌تواند باعث آسیب دیدگی شدید سلولی شود و اگر این روند ادامه پیدا کند احتمال مرگ سلول افزایش پیدا می‌کند.
افراد سالم در هنگام خوابیدن یا نشستن مرتبا جابه‌جا میشوند، در نتیجه وزن بدن را در نقاط مختلف بدن تقسیم می‌کنند. قرار گرفتن در یک موقعیت خاص به مدت طولانی به علت افزایش فشار باعث ایجاد درد در ناحیه می‌شود بنابراین فرد بدن خود را حرکت داده سطوح تماس را تغییر می‌دهد و بدینوسیله فشار ناشی از وزن بدن خود را در نقاط مختلف توزیع می‌کند.
بیماران به دلیل عدم احساس درد در موضع تماس یا به دلیل محدودیت حرکتی قادر به تغییر موقعیت خود نبوده که این امر باعث طولانی شدن اعمال فشار به بافت‌های محل تماس شده و سرانجام سبب مردگی بافت می‌شود.
ناحیه‌ای از بدن که دچار بافت مردگی شده معمولا خیلی گسترده‌تر و عمیق‌تر از آن است که در روی پوست دیده می‌شود به عبارت دیگر شدت عارضه در بافت‌های زیر پوست خیلی بیشتر از روی پوست است. زیرا حساسیت بافت‌های ماهیچه‌ای فوق‌العاده بیشتر از سطوح بیرونی پوست است.
البته عوامل دیگری نیز در ایجاد زخم بستر دخالت دارند به عنوان مثال هنگامی که فرد روی تخت یا ویلچر قرار می‌گیرد رگ‌های خونی ممکن است کشیده یا خمیده شده و باعث ایجاد فشار و در نهایت زخم میشوند. حتی مقدار کمی ساییدگی یا مالش در سطح پوست می‌تواند منجر به ایجاد زخم‌های کوچک شود.
● محل‌های شکل گیری زخم بستر
زخم بستر معمولا در جایی شکل می‌گیرد که استخوان نیروی زیادی به پوست و بافت‌های زیر پوستی وارد کرده و آنها را بین سطوح دیگر مانند سایر قسمت‌های بدن یا سطح تخت و صندلی محبوس می‌کند.
افرادی که به هر دلیل مجبور هستند مدتی طولانی را روی تخت بگذرانند به سادگی در معرض ایجاد و گسترش زخم بستر در نواحی دارای برجستگی استخوانی مانند لگن(sacrum) ، پشت سر (occiput) ، پشت گوش، زانو، پاشنه پا، دنده‌ها و آرنج هستند. این عارضه برای افرادی که همین وضعیت را در روی ویلچر دارند بیشتر در نواحی زانو، قوزک پا، شانه ها، پشت سر و ستون فقرات اتفاق می‌افتد.
در این نواحی لایه چربی که معمولا به عنوان بالشتک برای رگ‌های خونی عمل می‌کند وجود ندارد، در نتیجه هنگامی که رگ‌های خونی تحت فشار ناشی از وزن بدن قرار می گیرند میزان اکسیژن بافتی به شدت کاهش می‌یابد، پوست دچار مردگی شده، بافت‌ها از ناحیه زیر پوست تخریب میشوند و زخم بستر به وجود می‌آید.
این عارضه در نقاطی مانند ناحیه زیر شکم (perineum) که معمولا خیس بوده و معمولاً تمیز نمی‌شوند نیز به وجود می‌آید، بنابراین تمیز کردن و خشک نگه داشتن بدن بیمارانی که قادر به نگهداری ادرار و مدفوع خود نیستند در کاهش احتمال ایجاد و گسترش زخم بستر نقش عمده‌ای ایفا می‌کند.
دستگاه عصبی افراد سالم هنگام ایجاد فشار در یک ناحیه خاص پیام‌هایی مبنی بر لزوم جابه‌جایی موقعیت بدن صادر کرده و باعث تقسیم فشار وارده بر نواحی مختلف می‌شود ولی بیماران بستری در تخت که قادر به حرکت نیستند ممکن است حتی بعد از دو ساعت دچار عارضه زخم بستر شوند که این زمان برای افرادی که از ویلچر استفاده می‌کنند و قادر به حرکت نیستند به مراتب کمتر است.
● عوامل موثر در ایجاد و گسترش زخم بستر
۱) محدود بودن به تخت یا ویلچر
۲) عدم توانایی حرکتی
۳) عدم توانای کنترل ادرار و مدفوع
۴) تغذیه نامناسب و ناکافی
۵) کمبود هوشیاری ذهنی بیمار
● مراحل ایجاد زخم بستر
زخم‌های بستر را می‌توان به دو دسته سطحی و عمیق تقسیم کرد:
زخم‌های عمیق در بافت‌های زیر پوست گسترش می‌یابند بافت مردگی بیشتر در زیر پوست اتفاق می‌افتد تا روی پوست. این گونه زخم‌ها را می‌توان به تاول‌هایی تعبیر کرد که حتی پس از بهبودی اثر خود را به جای گذاشته و قبل از آنکه دیده شوند یا علامتی از خود بروز دهند به مقدار قابل ملاحظه ای گسترش یافته باشند.
علامت معمول زخم بستر ایجاد توده سخت ارغوانی یا بی‌رنگ در زیر پوست است و میزان آسیب دیدگی معمولا خیلی شدید تر از آن است که در روی پوست قابل شناسایی و دیدن است.
زخم‌های سطحی خود به چهار مرحله تقسیم بندی میشوند که در هر مرحله ناحیه ای از پوست در گیر میشوند. شناختن هر مرحله جهت درمان مناسب، مفید است.
▪ مرحله اول
در این مرحله فقط اپیدرم درگیر می‌شود. علامت مشخصه آن قرمز شدن سطح پوست و آسیب سطحی پوست است اگر فشار از بین برود بهبودی به دست می‌آید.
▪ مرحله دوم
در این مرحله اپیدرم از بین می‌رود میزان آسیب دیدگی پوست به محل اتصال درمیس و بافت زیر پوستی محدود می‌گردد. در محل زخم لبه‌های غیر عادی شکل گرفته و همراه با لایه چربی زیر آن ورم کرده و دردناک میشوند. احتمال عفونت در این مرحله وجود دارد. در صورتی که عامل فشار از بین برود هفته‌ها طول می‌کشد تا زخم التیام یابد .
▪ مرحله سوم
آسیب‌دیدگی تا عمق لایه بین استخوان و عضله (fascia)گسترش می‌یابد. بافت زیر پوستی کاملا درگیر می‌شود. محل زخم‌ها دردناک نیستند. احتمال تراوش مایع بد بو و نیز عفونت وجود دارد. در صورت از بین رفتن عامل فشار به ماه‌ها وقت برای التیام زخم نیاز است.
▪ مرحله چهارم
آسیب دیدگی ناحیهfascia گسترش می‌یابد تا حدی که تاندون‌ها، ماهیچه‌ها، استخوان‌ها و مفاصل را درگیر می‌کند در این مرحله احتمال عفونت نیز وجود دارد. زخم ممکن است در سطح پوست کوچک به نظر برسد ولی در زیر پوست گسترش زیادی یافته باشد. مایعی بد بو از محل زخم تراوش می‌کند و در صورت از بین رفتن عامل فشار ممکن است بعد از ماه‌ها یا شاید سال‌ها زخم بهبود پیدا کند.
یکی از راه‌های پیشگیری از ایجاد یا گسترش زخم بستر استفاده از تشک‌های مواج است. تشک‌های مواج با استفاده از سلول‌های محتوی هوا بالشتکی مناسب جهت نواحی تماس ایجاد کرده و باعث توزیع فشار در آن نواحی میشوند.
تشک‌های مواج جهت استفاده در بیمارانی با در صد ریسک‌های Low, Medium ,High ,Very high طراحی میشوند. بدیهی است قبل از تهیه هر گونه تشک مواج می‌بایست درجه ریسک بیماران استفاده کننده از آن را مشخص کرد.
با استفاده از جداول ارائه شده و محاسبه نمرات هر بیمار می‌توان درجه ریسک را مشخص کرده و تشک مواج متناسب با آن تهیه کرد.
مهندس محمد علی سعادت
منبع : مجله مهندسی پزشکی و تجهیزات آزمایشگاهی
ساعت 24 از انتشار نظرات حاوی توهین و افترا و نوشته شده با حروف لاتین (فینگیلیش) معذور است.