جاده انزوای ایران در سیاست بین الملل؟

ساعت 24-طرح خروج از NPT، «کاهش سطح روابط با کشورهای اروپایی» و «تجدیدنظر در همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی» تنها بخشی از پیشنهادها و درخواست‌هایی بود که روز یکشنبه در صحن علنی مجلس شورای اسلامی از سوی نمایندگان مطرح شد. اعضای پارلمان از اصلاح‌طلب تا اصولگرا هر کدام نسخه‌ای برای وضعیت امروز سیاست خارجی ارائه می‌دهند و معتقدند این نسخه‌ها می‌تواند گره‌ از مشکلات کشور در این حوزه باز کند؛ طرح‌هایی که اغلب با آنچه از سوی دولتمردان و دیپلمات‌های ایرانی مطرح می‌شود در تناقض است و تناسبی با سیاست‌هایی که مردم در سال‌های 92، 94 و 96 به آن رای داده‌اند ندارد.

محمود صادقی، عضو فراکسیون امید که اخیراً از سوی شورای نگهبان رد صلاحیت شده، معتقد است در مقابل اقدام اخیر اروپایی‌ها مبنی بر فعال‌سازی مکانیسم حل اختلاف، جمهوری اسلامی باید از معاهده «منع گسترش تسلیحات هسته‌ای» خارج شود. او می‌گوید: «باتوجه به اینکه ما همواره به همه تعهدات خود از جمله NPT و پروتکل الحاقی و فراتر از آن‌ها به برجام پایبند بوده‌ایم، طرف‌های برجام اینقدر غیرمنصفانه عمل می‌کنند، به جای اینکه به‌ایالات متحده آمریکا برای اجرای تعهدات خودش فشار بیاورند، طرف دیگر را در فشار قرار می‌دهند و می‌خواهند مکانیسم ماشه را اجرا کنند و به صورت غیر منصفانه قطعنامه‌های شورای امنیت را برگردانند. در چنین حالتی هم به غرور ملی من به عنوان یک ایرانی و هم به عنوان یک نماینده مجلس بر می‌خورد». او همچنین با اشاره غیرمستقیم به تعارض موضع‌گیری‌اش با جریانی‌ که از طریق آن به مجلس راه یافته، تأکید دارد که خود را «اصلاح‌طلب انقلابی» می‌داند و تفاوتی میان «اصلاح‌طلبی» و «انقلابی‌بودن» قائل نیست. در دیگر سوی پارلمان، نماینده اصولگرا با همراهی تندروهای پایداری در حال تهیه بیانیه‌ای بودند که خواستار کاهش سطح روابط ایران با کشورهای اروپایی است. اصغر سلیمی نماینده سمیرم در مجلس درباره این باره توضیح می‌دهد: «امضاکنندگان ‌این بیانیه به دولت‌های اروپایی هشدار داده‌اند که در صورتی که ضدیت‌شان با جمهوری اسلامی ایران را افزایش دهند، جمهوری ‌اسلامی نیز از حیثیت خود دفاع کرده و سطح روابطش را با این سه کشور اروپایی کاهش خواهد داد». علی‌لاریجانی رئیس مجلس نیز در بیاناتی شدیداللحن به اخطار داد که اگر کشورهای 3E بند 37 برجام را فعال کنند، آنگاه جمهوری اسلامی «تصمیم جدی» در همکاری با آژانس خواهد گرفت.

پیامدهای خروج از NPT

معاهده «منع گسترش تسلیحات هسته‌ای» یا همان NPT مشتمل بر 11 ماده است که سه ماده آن بیشترین چالش را به دنبال داشته است به نحوی که بر اساس ماده 4 حق کلیه کشورها برای توسعه فعالیت‌های صلح‌آمیز هسته‌ای به رسمیت شناخته شده و بر اساس ماده 6 نیز باید کلیه کشورهای دارنده سلاح هسته‌ای زمینه خلع سلاح را فراهم کنند و بر اساس ماده 10 این معاهده نیز کشورها محق شناخته شده‌اند هرگاه که احساس کردند مفاد معاهده برخلاف منافع ملی‌شان است از آن خارج شوند. خروج از این معاهده و قطع همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی که علی لاریجانی و محمود صادقی از آن سخن می‌گویند، به معنی آن است که فعالیت‌ها و سایت‌های هسته‌ای ایران دیگر تحت نظارت آژانس نباشد و جامعه جهانی نظارتی بر فعالیت‌های هسته‌ای ایران نداشته باشد. در این شرایط حتی اگر ایران نیز همچنان فعالیت‌های خود را صلح‌آمیز حفظ کند، جامعه جهانی صلح‌آمیز بودن فعالیت ایران را باور نخواهد کرد. از سوی دیگر ایران که (احتمالا) بر اثر فعال‌سازی مکانیسم ماشه از سوی کشورهای اروپایی بار دیگر ذیل فصل 7 منشور ملل متحد قرار گرفته و امکان حمله نظامی علیه آن وجود دارد، با این اقدام در آستانه جنگی قرار می‌گیرد که سرانجام آن (حتی در صورت پیروزی) برای مردم ایران خوشایند نخواهد بود. فارغ از این مسائل حتی اگر جنگی صورت نگیرد، به طور حتم اجماعی جهانی علیه ایران ایجاد خواهد شد که حتی چین و روسیه نیز بخشی از این اجماع خواهند بود؛ نظیر آنچه در کره شمالی اکنون اتفاق می‌افتد. به تبع آن ایران به کشوری منزوی تبدیل می‌شود که باید همه چیز را در داخل بجوید و با تبعات این انزوا روبه‌رو شود.

کاهش روابط با اروپا؛ تصمیمی عاقلانه یا احساسی؟

مسأله دیگری که از سوی نمایندگان مجلس طرح شد، کاهش سطح روابط با اروپا است؛ اروپایی که به‌رغم میل باطنی خویش و با تهدید ترامپ مکانیسم حل اختلاف را علیه ایران فعال کرد. نگاهی به نظرات تحلیلگران اروپایی اما نشان از آن دارد که اروپا در حال فاصله گرفتن از آمریکا است و در این شرایط فاصله گرفتن ایران از اروپا، کاملا به نفع دولت ترامپ است. نشریه آمریکایی فایننشال تایمز در این باره می‌نویسد: آنگلا مرکل طی روزهای گذشته از یک شیفت و تغییر اساسی در اتحاد اروپا و آمریکا سخن گفته و از لزوم توجه بیشتر کشورهای اروپایی به ویژه آلمان به این مسأله سخن گفته است. به نوشته این رسانه آمریکایی، کشورهای اروپایی به وضوح درخواست ترامپ برای خروج از برجام را رد کرده و خواهان حفظ این توافق شده‌اند. حتی چند روز پیش از فعال‌سازی مکانیسم حل اختلاف طی بیانیه‌ای مشترک از لزوم تلاش برای حفظ توافق سخن گفته‌اند و این یعنی میل باطنی اروپا در تضاد با آن چیزی است که آمریکایی‌ها می‌خواهند. در گزارش فایننشال تایمز همچنین تأکید شده است که اقدام ترامپ مبنی بر تهدید کشورهای اروپایی برای اعمال فشار بر ایران، بر نارضایتی‌ها افزوده است و اروپایی‌ها نسبت به اتحاد با آمریکا تردید جدی پیدا کرده‌اند.