ابهام درباره رفتار باکو در آینده‌ای نزدیک

ساعت 24 - گزارش برخی رسانه‌ها حاکی است بخشی از حملات اسرائیل علیه ایران از سوی دریای خزر و آسمان باکو آمده‌اند. موضوعی که زمینه‌ساز تماس‌ها و هشدارهای پیاپی از سوی مقامات ایرانی شد.

روزنامه فرهیختگان نوشت:اگرچه وزیر خارجه آذربایجان خیلی زود در تماس با عباس عراقچی گفت کشورش اجازه چنین استفاده‌ای را نداده، اما تهران این بار می‌تواند با صراحت بیشتری خواستار راستی‌آزمایی عملی شود.

سفیر ایران در ارمنستان نیز هشدار داد اگر اثبات شود اسرائیل از خاک آذربایجان برای حمله استفاده کرده، باکو باید منتظر واکنشی جدی باشد.

رسانه‌هایی چون رویترز و گاردین هم به این موضوع پرداخته‌اند و گزارش داده‌اند که این مسئله در حال تبدیل‌شدن به یک بحران دیپلماتیک واقعی است.

تماس تلفنی مسعود پزشکیان با الهام علی‌اف در روز پنجم تیرماه و در میانه فضای ملتهب پس از آتش‌بس، بیشتر از یک گفت‌وگوی دیپلماتیک معمولی بود. پزشکیان سعی کرد پیام اصلی تهران را بار دیگر تکرار کند که «ایران به دنبال صلح و ثبات در منطقه است و در همین راستا، روابط با همسایگانی چون جمهوری آذربایجان برای ایران ارزشمند است.»

او در عین ابراز همبستگی با مردم آذربایجان خواستار راستی‌آزمایی درباره شایعات مربوط به عبور پهپادهای اسرائیلی از آسمان آذربایجان شد؛ موضوعی که علی‌اف با قاطعیت رد کرد. رئیس‌جمهور آذربایجان با ابراز تاسف از قربانیان ایرانی بر احترام به حاکمیت ایران تاکید کرد و گفت کشورش هرگز اجازه استفاده از فضای هوایی‌اش علیه ایران را نداده و نخواهد داد.

علی‌اف خواهان گسترش روابط در همه سطوح شد، پیشنهاد نشست سه‌جانبه با حضور روسیه برای پیشبرد پروژه کریدور شمال–جنوب را مطرح و از پزشکیان برای حضور در اجلاس آینده سازمان اکو در باکو دعوت کرد و گفت‌وگو با وعده همکاری‌های بیشتر پایان یافت.

دیپلماسی با چشم باز

اصل حضور رئیس‌جمهور در اجلاس رسمی اکو و تلاش برای حفظ کانال‌های ارتباطی میان کشورها، قابل‌تقدیر است. جمهوری اسلامی ایران همواره بر چندجانبه‌گرایی، همکاری‌های منطقه‌ای و تقویت سازمان‌های اقتصادی مستقل از قدرت‌های فرامنطقه‌ای تاکید داشته است.

اما درعین‌حال، تجربه نشان داده که در میدان سیاست خارجی، حسن‌نیت به تنهایی کافی نیست و دیپلماسی واقعی در گروی ترکیبی از گفت‌وگو، بازدارندگی و هوشیاری نسبت به تهدیدات است.

در آستانه این سفر، سه واقعیت مهم را نمی‌توان نادیده گرفت.

۱- سابقه طولانی همکاری نظامی–اطلاعاتی باکو با اسراییل

از اوایل دهه ۹۰ میلادی، جمهوری آذربایجان یکی از متحدان راهبردی اسرائیل در منطقه قفقاز بوده و این رابطه فراتر از مناسبات تسلیحاتی به همکاری‌های اطلاعاتی، استقرار تجهیزات شنود و تاسیس پایگاه‌های پهپادی گسترش یافته است.

تحلیل‌گران منطقه‌ای بارها هشدار داده‌اند مرزهای شمالی ایران به‌ویژه در جمهوری خودمختار نخجوان و مناطق تازه‌تحت‌کنترل باکو در قره‌باغ باید بیشتر مورد رصد قرار گیرد تا به سکویی برای فعالیت مخفی نهادهای نظامی–اطلاعاتی تل‌آویو بدل نشود.

۲- نقش تاییدنشده اما احتمالی باکو در جنگ ۱۲روزه

جنگی که از ۲۳ خرداد ۱۴۰۴ آغاز شد و با حملات پهپادی و موشکی گسترده اسرائیل به تاسیسات حساس ایران همراه بود، نقطه عطفی در امنیت منطقه شد. در این جنگ، ضمن پاسخ مقتدرانه با موشک‌های نقطه‌زن و پهپادهای انتحاری و رزمی، بخشی از حملات دشمن به مبدا‌های خارجی نسبت داده شد.

لاشه پهپادهای منهدم‌شده در مرزهای شمال‌غرب کشور، کشف سه مخزن سوخت خارجی در سواحل مازندران و ردیابی مسیرهای پروازی پهپادهای تهاجمی همگی قرائن و شواهدی از نقش احتمالی جمهوری آذربایجان در تسهیل این حملات را به دست می‌دهند.

۳- ابهام درباره رفتار باکو در آینده‌ای نزدیک

هرچند الهام علی‌اف در تماس تلفنی با پزشکیان همکاری امنیتی با اسراییل علیه ایران را انکار کرده است اما تکذیب صرف در برابر شواهد میدانی، فاقد اعتبار راهبردی است. تجربه نشان داده باکو تاکنون در موضوعات مشابه از شفاف‌سازی رسمی و پاسخگو بودن در چهارچوب قواعد هم‌جواری، خودداری کرده است.