نه توافق، نه تقابل ؛ دستاورد استانبول
درست در لحظاتی که «ساعت شنی برجام» آخرین دانه‌های خود را می‌ریزد استانبول بار دیگر به کانون تحرکات دیپلماتیک تبدیل شد. نشست حیاتی میان معاونان وزرای خارجه ایران و سه کشور اروپایی عضو برجام (انگلیس، فرانسه و آلمان)، که از یک سو تلاشی نهایی برای نجات توافق و از سوی دیگر، آغازی برای ورود به دوره‌ای تازه از تنش ارزیابی می‌شود، با معادله‌ای پیچیده از تهدید، فرصت، محاسبه و بازدارندگی همراه است.
این گفت‌وگوها که پس از یک جنگ ۱۲ روزه و به دنبال ضرب‌الاجل اروپا برای رسیدن به توافقی هسته‌ای جدید برگزار شد، نشان‌دهنده مرحله‌ی حساسی است که پرونده هسته‌ای ایران در آن قرار گرفته است.
استانبول؛ چهارراه دیپلماتیک تحت فشار
مذاکرات اخیر میان ایران و تروئیکای اروپاییی که در کنسولگری ایران در استانبول برگزار شد، اولین رویارویی مستقیم میان تهران و اروپا پس از جنگ ۱۲ روزه و نخستین گفت‌وگوها بعد از ضرب‌الاجل اروپا برای رسیدن به یک توافق هسته‌ای جدید بود.
گمانه‌زنی‌ها حاکی از آن است که طرف اروپایی، با پیامی روشن وارد مذاکره شده است. همانطور که پیش از مذاکرات اعلام شد اروپا در برابر پیشرفت‌های هسته‌ای ایران «بی‌عمل نخواهد ماند». بنابراین این نشست، صرفاً ادامه گفت‌وگوهای گذشته نبود، بلکه یک رویارویی پرمخاطره بود که تحت تاثیر تحولات ژئوپلیتیکی اخیر و ضرب‌الاجلی قریب‌الوقوع شکل گرفته بود.
غریب‌آبادی پس از پایان مذاکرات، آن را «گفت‌وگویی جدی، صریح و مفصل» توصیف کرد و گفت ایران و اروپا با ایده‌ای مشخص در این نشست حضور داشتند. هنوز ایده مشخص مطرح شده از سوی ایران در رسانه‌ها اعلام نشده است اما با توجه به موضع اصولی ایران غیرقابل تصور نیست که ایران تنها در موضوع رفع تحریم‌ها و برنامه هسته‌ای خود صحبت می‌کند و در موضوعات دیگر اجازه گفت‌وگو به طرف‌های غربی را نمی‌دهد.
«ساعت شنی برجام» همچنان در حال ریختن است، اما دانه‌هایی که از آن می‌ریزند اکنون با وزن درگیری‌های اخیر، اولتیماتوم‌های تازه و تعامل پیچیده قدرت‌های جهانی آمیخته شده‌اند. هفته‌های آینده تعیین خواهد کرد که آیا دیپلماسی می‌تواند پیروز شود، یا منطقه به فصل جدیدی از تنش و بی‌ثباتی فزاینده محکوم خواهد شد
در حالی که از ادامه گفت‌وگوها ایران و اروپا صحبت شده است، اما هنوز تاریخی برای آن اعلام نشده است که آینده این مذاکرات حساس را در هاله‌ای از ابهام باقی می‌گذارد.
تخت‌روانچی معاون سیاسی وزیر امور خارجه کشورمان نیز در تشریح جزئیات نشست استانبول با اشاره به نامه عراقچی به دبیرکل سازمان ملل در رابطه با مواضع ایران در جریان فعال‌سازی مکانیسم ماشه گفت:« کشورهای اروپایی نمی‌توانند چنین ادعاهایی داشته باشند و ما بر موضوع حقوق کشورمان در چارچوب ان‌پی‌تی (NPT) تاکید کردیم.» اظهار نظرها پس از نشست استانبول نتیجه ملموسی را نشان نمی دهد و صحبتهای نمایندگان ایرانی حاضر در این نشست بیانگر این نکته است که ایران بر مواضع خود استوار بوده و تنها پیشنهاد اروپایی‌ها را شنیده است.
ماشه‌ای که هنوز چکانده نشده است
محور اصلی مذاکرات استانبول، مکانیسم بحث‌برانگیز «ماشه» یا بازگشت خودکار تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل متحد بود. سه کشور اروپایی به ایران تا پایان ماه اوت فرصت داده بودند تا وارد یک توافق اتمی تازه شود، در غیر این صورت، تلاش برای احیای تحریم‌های شورای امنیت را آغاز خواهند کرد. رویترز قبل از مذاکرات استانبول به نقل از دیپلمات‌ها خبر داده بود که سه کشور اروپایی پیشنهاد تمدید ۶ ماهه مهلت مکانیزم ماشه را در مقابل ورود تهران به مذاکرات با واشنگتن، همکاری کامل با آژانس و ارائه گزارش درباره ذخایر اورانیوم با غنای بالا مطرح خواهند کرد. در روزهای آتی مشخص خواهد شد این ادعا رویترز تا چه میزان صحت داشته است اما به نظر نمی‌رسد خیلی غیر قابل دسترس نباشد، روزنامه فاینانشال تایمز نیز در گزارشی از احتمال پذیرش این شروط از سوی ایران خبر داده بود. با این حال به نظر می‌رسد ایران با رویکردی «مطالبه‌گر» در مذاکرات حاضر شده است، همانطور که اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت خارجه، بیان کرد و از کشورهای اروپایی خواست «از این فرصت برای جبران رویکردهای غیرسازنده قبلی که موجب مخدوش شدن اعتبار و جایگاه مذاکراتی اروپا شده، استفاده کنند. »
همزمان با مذاکرات استانبول، گروسی بر ضرورت شفافیت برنامه هسته‌ای ایران تاکید کرد. او از موافقت ایران با سفر یک گروه فنی آژانس خبر داد، سفری که شامل بازرسی نخواهد بود؛ سخنگوی وزارت خارجه ایران نیز این موضوع را تایید کرده است. این رویکرد، در کنار پافشاری ایران بر حق خود برای استفاده صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای، نگرانی‌های غرب را افزایش می‌دهد
موضع ایران، بر اساس آنچه که مقامات کشورمان به طور مداوم تکرار کرده‌اند، قاطع است. عباس عراقچی، وزیر خارجه ایران، یک روز پیش از این مذاکرات بر تداوم برنامه غنی‌سازی اورانیوم گفته بود که ایران «از حقوق مردم ایران در انرژی صلح‌آمیز هسته‌ای به طور خاص موضوع غنی‌سازی» دفاع خواهد کرد. این پافشاری در حالی است که آمریکا بر لزوم پایان غنی‌سازی اورانیوم در هر توافق جدیدی تاکید دارد. باید در نظر داشته باشیم حملات اخیر هوایی به سه مرکز هسته‌ای ایران در اصفهان، نطنز و فردو، که ایران مدعی خسارات سنگین به آن‌هاست، تنها عزم تهران را برای ادامه غنی‌سازی با «اهداف صلح‌آمیز»، چه با توافق و چه بدون آن، جزم‌تر کرده است.
تعمیق بی‌اعتمادی‌ها
همزمان با مذاکرات استانبول، رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، بار دیگر خواستار شفافیت ایران درباره برنامه اتمی‌اش شد. گروسی گفته است که ایران اخیراً با سفر یک گروه فنی از آژانس، به ریاست معاون گروسی، موافقت کرده است، اما صراحتاً اعلام کرده که قرار نیست آن‌ها اقدامی در زمینه بازرسی انجام دهند.
بقایی سخنگوی وزارت خارجه نیز تایید کرد سفر معاون مدیر کل آژانس به تهران در دستور کار است ولی هیچ برنامه‌ای برای بازدید از تاسیسات هسته‌ای در دستور کار قرار ندارد. این رویکرد محتاطانه، همراه با پافشاری دیرینه ایران بر حق خود در استفاده صلح‌آمیز از فناوری هسته‌ای، محیط پیچیده‌ای را برای آژانس ایجاد می‌کند.
آژانس قرار است حدود یک ماه دیگر گزارش تازه‌ای از وضعیت برنامه اتمی ایران را برای ارائه به نشست فصلی شورای حکام آماده کند- این اولین گزارش پس از حملات اخیر است. اظهارات گروسی مبنی بر اینکه «هیچ اطلاعات جدیدی از ایران در مورد اورانیوم غنی‌شده دریافت نکرده‌ایم» نیز نگرانی غربی‌ها را از وضعیت فعالیت‌های هسته‌ای ایران بیشتر می‌کند.
توسعه ایرانی
ساعت 24 از انتشار نظرات حاوی توهین و افترا و نوشته شده با حروف لاتین (فینگیلیش) معذور است.