تغییرات نرخ و شکل طلاق در کشورهای عربی

طلاق که زمانی مذموم بود، به شکل روزافزونی به امری متداول تبدیل می‌شود. در حالی‌که نرخ طلاق در جهان غرب رو به کاهش است (که البته این مسئله تا حدی ناشی از این است که نرخ ازدواج هم پایین آمده‌است)، این مسئله در خاورمیانه حالتی صعودی به خود گرفته‌است. از زمانی که کشور مصر فرایند طلاق را در سال 2000 برای زنان ساده‌تر کرد تا امروز، نرخ طلاق بیش از 2 برابر شده‌است. در اردن، لبنان، قطر و امارات متحده عربی، بیش از یک‌سوم ازدواج‌ها به طلاق ختم می‌شوند. در کویت تقریبا نیمی از ازدواج‌ها چنین سرانجامی پیدا می‌کنند، یعنی نرخی بیشتر از حتی آمریکا.مسئله دیگر این است که الگوی طلاق هم در حال تغییر است. زمانی طلاق یک حق مردانه بود. در مراکش تعداد زنان و مردانی که فرایند طلاق را آغاز می‌کنند تقریبا برابر است. به گفته جامعه‌شناسان مصری، جوامع عرب در حال تبدیل شدن از یک جامعه سنتی محافظه‌کار به یک جامعه در حال گذار هستند. در روزگاری، شیخ‌های ثروتمند به راحتی سوگلی‌های خود را در حرمسرا تعویض می‌کردند. با این‌حال به مرور زمان چندهمسری به شدت محدود و در بسیاری از کشورهای مسلمان به طور کامل ممنوع شد.

میز جدید بازی

چیزی که جدید است، میزان طلاق در خانواده‌های سلطنتی و حضور پررنگ زنان مطلقه در سطح عموم جامعه است. یک مورد اخیر را در نظر بگیرید که دادگاه‌های بریتانیا طلاقی گران‌قیمت را برای یکی از اعضای خاندان سلطنتی عرب رقم زدند. امیر دبی برای طلاق دادن شاهزاده حیا، خواهر پادشاه اردن، مجبور به پرداخت هزینه‌ای 550 میلیون دلاری شد.عمده حکام عرب هم با جریان اجتماعی جدید همراه شده‌اند و رسوم قدیمی را کنار گذاشته‌اند. طبق رسم قدیمی اگر یک مرد سه بار در مورد زنش عبارت «طلاق» را عنوان می‌کرد، طلاق به سادگی رخ می‌داد. پس از راحت‌تر شدن طلاق برای زنان مصری، الجزایر، اردن و مراکش هم وارد این مسیر شدند.تغییرات اجتماعی باعث شدند که خانواده‌های پرجمعیت، جای خود را به خانواده‌هایی کم‌جمعیت‌تر بدهند. در امتداد این تغییرات، عشق به عامل اصلی‌تری برای ازدواج تبدیل شد و روابط ارباب‌گونه دیگر توانایی حفظ یک پیوند تهی از خوشبختی را نداشتند. پیش از این، ازدواج یک تصمیم جمعی بود، اما حالا به یک انتخاب شخصی‌تر تبدیل شده‌است. دیگر بزرگ‌ترهای خاندان تسلط کمتری بر ازدواج دو نفر دارند. مشارکت زنان در بازار کار، به میلیون‌ها نفر از آن‌ها استقلال مالی داده‌است و یکی از بزرگ‌ترین عوامل تاثیرگذار ارزان‌تر بودن طلاق در خاورمیانه به نسبت دنیای غرب است. یک مرد مهندس عربستانی پس از سومین طلاق خود چنین می‌گوید: «فقط 10 هزار ریال برای من خرج برداشت که چیزی در حدود 2650 دلار است.»

البته بسیاری از نیروهای سنتی این جوامع، افزایش طلاق را یکی از شرارت‌های جهانی‌سازی می‌دانند و آن را رویه‌ای بسیار خطرناک می‌شمارند. این ذهنیت بیش از هرجا در پادشاهی عربستان سعودی رواج دارد، کشوری که سال گذشته تعداد طلاق و ازدواج تقریبا برابری را ثبت کرد.البته به طور کل از لحاظ مذهبی، جوامع عرب نباید مشکل خاصی با طلاق داشته باشند و می‌توانند رویه‌ای کاملا عمل‌گرا نسبت به آن اتخاذ کنند. برای مثال یک عروس کویتی تنها سه دقیقه پس از ثبت ازدواج خود، برای طلاق اقدام کرد، آن هم با دلیلی بسیار جالب: هنگام قدم زدن، تعادل عروس اندکی به هم خورده‌بود و داماد نتوانسته‌بود دست او را به خوبی بگیرد. حالا باید دید که این تغییر جهت در خانواده‌های عرب به مدرن‌تر شدن جامعه کمک می‌کند یا آسیب‌های اجتماعی را به همراه خود دارد.

ترجمه: نسیم بنایی - آینده نگر- اکونومیست