ریاضت آبی، راه‌ خروج از بحران خشکسالی

ساعت 24 - با حضور پیمان فلسفی، نماینده مردم تهران و نایب‌رئیس کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی مجلس شورای اسلامی و عیسی بزرگ‌زاده، سخنگوی صنعت آب کشور و هم‌چنین فعالان حوزه کشاورزی و صنعت آب و پساب، نشست بیستم کمیسیون کشاورزی و صنایع تبدیلی اتاق بازرگانی تهران برگزار شد.

در این نشست نسبت به حرکت ابرچالش کنونی آب به سمت ناترازی مطلق و تشدید فرونشست زمین در اغلب استان‌های کشور هشدار داده و اعلام شد کشور حداقل به یک ریاضت آبی یک دهه‌ای برای بازیابی منابع آبی خود نیاز دارد.

بحران آب در بخش کشاورزی به نقطه‌ای رسیده است که دیگر نمی‌توان با راه‌حل‌های موقت از کنار آن عبور کرد. نمایندگان بخش خصوصی و فعالان حوزه آب در نشست کمیسیون کشاورزی و صنایع تبدیلی اتاق تهران با نگاهی جامع وضعیت کنونی منابع آبی کشور را بررسی کردند و به اثرات بحران کنونی پرداختند.

آن‌ها نشان دادند که منابع آبی کشور در وضعیت قرمز قرار دارد و ادامه مسیر فعلی می‌تواند به توقف تولید در بسیاری از بخش‌ها منجر شود. طبق آمارهای ارائه شده، بیش از ۷۰ درصد آب کشور در کشاورزی مصرف می‌شود، در حالی که سهم این بخش در تولید ناخالص داخلی تنها ۱۰ درصد است. این تناقض، زنگ خطری جدی برای اقتصاد و امنیت غذایی کشور است.

در این جلسه مطرح شد که استفاده از روش‌های سنتی در آبیاری، هدررفت منابع زیرزمینی و کشت محصولات پرمصرف در مناطق خشک، فشار مضاعفی بر منابع وارد کرده است. گزارش‌ها حاکی از آن است که در برخی استان‌ها، افت سفره‌های آب زیرزمینی تا ۹۰ درصد رسیده و توسعه کشت گندم یا اجرای برنامه‌های بهاره را با چالش روبه‌رو کرده است. در کنار این وضعیت، بی‌توجهی به الگوهای کشت و استمرار پروژه‌های پرهزینه و ناکارآمد سدسازی نیز به بحران دامن زده است. کارشناسان معتقدند بدون یک «ریاضت آبی» حداقل ۱۰ ساله، عبور از این بحران ممکن نخواهد بود و وقت تصمیم‌های سخت فرارسیده است.

رئیس کمیسیون کشاورزی و صنایع تبدیلی اتاق تهران در آغاز این نشست به چالش‌های موجود در بخش کشاورزی کشور اشاره و عنوان کرد که یکی از مشکلات اساسی، مصرف بالای آب در این بخش است و این موضوع به دلیل استفاده از روش‌های سنتی در کشاورزی و عدم بهره‌برداری بهینه از منابع آبی و خاکی به مشکلات بیشتری منجر شده است.

به گزارش روابط عمومی اتاق بازرگانی تهران، عطاالله اشرفی اصفهانی گفت: کشاورزی تنها ۱۰ درصد تولید ناخالص داخلی کشور را تشکیل می‌دهد، اما همچنان از منابع آب کشور سهم زیادی مصرف می‌کند. ایجاد تغییرات اساسی در این بخش الزامی است و در زمینه مدیریت منابع آب و بهبود تولیدات کشاورزی باید اقدامات جدی‌تری صورت گیرد.

او در ادامه به اهمیت خاک، آب و نهاده‌ها در کشاورزی اشاره و تصریح کرد که در جلسات اخیر کمیسیون، همواره تاکید بر لزوم توجه به این سه پارامتر بوده است. او همچنین از دعوت از متخصصان حوزه آب و کشاورزی به منظور برگزاری جلسات تخصصی در این زمینه خبر داد و به سخنرانی‌های اخیر اشاره کرد که به بررسی مسائل و راه‌حل‌های ممکن برای بهبود وضعیت کشاورزی در کشور پرداخته‌اند.

اشرفی اصفهانی به گزارش‌هایی که در این زمینه تهیه شده‌، اشاره کرد و افزود که کمیسیون کشاورزی نیز در حال آماده‌سازی گزارشی جامع درباره مشکلات و راهکارهای بهبود وضعیت کشاورزی کشور است.

باید به ریاضت آبی تن دهیم

عباس کشاورز، معاون پژوهش مرکز ملی مطالعات کشاورزی و آب اتاق ایران، در ادامه این نشست با ارائه یک تحلیل جامع از بحران آب و چالش‌های بخش کشاورزی کشور، به ابعاد مختلف این بحران و راهکارهای پیشنهادی برای مدیریت منابع آبی پرداخت. او در سخنان خود، اطلاعات و آمارهایی را ارائه کرد که نشان‌دهنده شدت وضعیت بحرانی در بخش کشاورزی و استفاده بی‌رویه از منابع آبی کشور است.

عباس کشاورز با اشاره به آمارهای موجود گفت: حدود ۹۰ درصد از تولیدات کشاورزی کشور وابسته به منابع آبی است و ۷۰ درصد از مصرف کل آب کشور در بخش کشاورزی استفاده می‌شود. در واقع ۹۰ درصد منابع آبی کشور برای تولیدات کشاورزی مصرف می‌شود و تنها ۱۰ درصد از تولیدات کشاورزی وابسته به بارندگی است.

او به کاهش شدید میزان بارش‌ها در ایران اشاره کرد و گفت: از دهه ۷۰ به این سو، بارندگی‌ها به شدت کاهش یافته است. این روند به دلیل تغییرات اقلیمی و پدیده‌های جهانی مانند گرمایش زمین، بحران آب را در کشور تشدید کرده است. در حالی‌که سطح بارندگی‌ها به کمتر از حد استاندارد کاهش یافته، همچنان نیاز به آب برای کشاورزی به شدت افزایش یافته است.

یکی از مشکلات اساسی که کشاورز به آن اشاره کرد، برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی است. او اعلام کرد که سالانه بیش از ۲ میلیارد متر مکعب از منابع آبی زیرزمینی کشور برداشت می‌شود. کشاورز تاکید کرد که این برداشت‌های بدون کنترل موجب افت سطح آب‌های زیرزمینی شده است که می‌تواند به‌طور غیرقابل جبرانی به منابع آبی کشور آسیب بزند.

معاون پژوهش مرکز ملی مطالعات کشاورزی و آب اتاق تهران در سخنان خود به افزایش اراضی آبی کشور در سال‌های اخیر اشاره کرد و گفت: از سال ۷۵ تا ۱۴۰۲ بیش از یک میلیون و ۲۰۰ هزار هکتار به اراضی آبی کشور اضافه شده است. این افزایش در مساحت اراضی آبی فشار مضاعفی به منابع آبی کشور وارد کرده است. کشاورز همچنین به این نکته اشاره کرد که کشت محصولات پرآب‌بر مانند برنج، نیشکر و خرما در مناطق خشک و نیمه‌خشک موجب افزایش بحران آب در کشور شده است.

او به استفاده نادرست و ناکارآمد از سیستم‌های آبیاری اشاره کرد و گفت: روش‌های سنتی و قدیمی آبیاری همچنان در بسیاری از مناطق کشور مورد استفاده قرار می‌گیرند. این روش‌ها باعث هدررفت زیاد آب می‌شود و بهره‌وری را کاهش می‌دهد. در مقابل، استفاده از تکنولوژی‌های نوین مانند آبیاری قطره‌ای و تحت فشار می‌تواند به بهینه‌سازی مصرف آب کمک کند.

معاون پژوهش مرکز ملی مطالعات کشاورزی و آب اتاق تهران بر تغییر الگوهای کشت در کشور تاکید و عنوان کرد که ایران باید به سمت کشت محصولات کم‌آب‌بر حرکت کند تا مصرف آب در بخش کشاورزی کاهش یابد. او توضیح داد که می‌توان کشت برخی محصولات مانند گندم، جو و لوبیا را که نسبت به دیگر محصولات، مصرف آب کمتری دارد، تشویق کرد.

عباس کشاورز بر اهمیت همکاری میان دولت و بخش خصوصی برای مدیریت منابع آبی تاکید و اعلام کرد که به‌منظور حل بحران آب، سیاست‌گذاری‌ها باید بر اساس داده‌ها و تحقیقات علمی باشد و از طرف دیگر، بخش خصوصی نیز باید در ارائه تکنولوژی‌های نوین در بخش آبیاری و کشاورزی پایدار، نقش فعال‌تری ایفا کند.

او هم‌چنین به پروژه‌های سدسازی در کشور اشاره و عنوان کرد که این پروژه‌ها به‌طور معمول برای ذخیره آب در مناطق مختلف کشور اجرا شده، اما در بسیاری از موارد، این پروژه‌ها نتایج منفی برای منابع آبی داشته‌اند. او تاکید کرد که در کنار سدسازی‌ها، باید مدیریت منابع آب به‌صورت بهینه انجام شود و استفاده از منابع آبی در تمامی بخش‌ها به دقت کنترل شود.

عباس کشاورز به لزوم اعمال «ریاضت آبی» در کشور اشاره و پیشنهاد کرد که این دوره باید حداقل ۱۰ سال طول بکشد. او گفت: در این مدت، باید مصرف آب در بخش کشاورزی به شدت کاهش یابد و از هدررفت منابع جلوگیری شود. این دوره باید با مدیریت علمی و دقیق منابع آبی همراه باشد تا کشور از بحران آب عبور کند.