حذف چهار صفر ازریال آا «دردی» را دوا می‌کند؟

ساعت ۲۴ - شمس‌الدین حسینی، رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس روز یکشنبه از تصویب حذف چهار صفر از پول ملی ایران در این کمیسیون خبر داد و گفت که واحد پول جدید معادل ۱۰ هزار برابر واحد پولی رایج خواهد بود و همان نام «ریال» را حفظ می‌کند. اما آیا این تغییر علاجی برای اقتصاد رو به احتضار ایران خواهد بود؟

تصویب این طرح در کمیسیون اقتصادی مجلس، گامی دیگر به‌سوی اجرای این طرح «بازتعریف واحد پول ملی« خواهد بود. این لایحه برای تصویب نهایی باید به صحن علنی مجلس ارائه و تصویب شود.

شمس‌الدین حسینی روز یکشنبه سوم اوت (۱۲ مرداد) گفت: «در لایحه دولت و مصوبه قبلی مجلس، حذف چهار صفر از پول ملی تصویب شده بود، به این معنا که واحد پولی جدید معادل ۱۰ هزار برابر واحد پولی رایج است. مصوبه امروز کمیسیون نیز همین رویه را در لایحه دولت و مصوبه قبلی مجلس تایید کرد لذا اصلاح کمی واحد پولی حفظ شده و با حذف چهار صفر، "واحد پولی جدید" برابر با ۱۰ هزار ریال فعلی می‌شود. »

او افزود: «در لایحه دولت پیشنهاد شده بود عنوان پول از "ریال" به "تومان" و واحد خُرد پولی به "قِران" تغییر کند، اما با توجه به تصریح بند (الف) ماده ۵۸ قانون بانک مرکزی مبنی بر اینکه واحد پول ایران "ریال" است، کمیسیون رای داد نام پول ملی همچنان "ریال" باقی بماند. همچنین، واحد خرد پول (قِران) مطابق مصوبه قبلی تایید شد. بر این اساس، هر ریال جدید معادل ۱۰ هزار ریال فعلی است و باید توجه کرد هر ریال جدید معادل ۱۰۰ قِران خواهد بود. »

این اقدام در حالی مطرح می‌شود که ایران سال‌ها تورم فزاینده و کاهش شدید ارزش پول ملی را تجربه کرده است. بنابر برآورد صندوق بین‌المللی پول، نرخ تورم ایران در سال ۲۰۲۴ حدود ۳۱.۷ درصد بود و بنابر پیش‌بینی این نهاد، این نرخ در پایان سال ۲۰۲۵ به ۴۳.۳ درصد خواهد رسید.

همچنین ارزش پول ملی ایران با کاهش بسیاری مواجه شده است و در پنج سال اخیر ۲۸۰ درصد از آن کاسته شده است.

در چنین شرایطی، حذف صفرها از پول ملی اقدامی بحث‌برانگیز است. اگرچه موافقان برای آن دلایل اقتصادی متعددی مطرح می‌کنند، منتقدان نسبت به تبعات واقعی آن هشدار می‌دهند.

همچنین تجربه‌های کشورهای دیگر چون ترکیه، آرژانتین، ونزوئلا و روسیه در این رابطه لزوما مثبت نیستند. حذف چهار صفر چه نتایجی در پی خواهد داشت؟

ایمان زنگنه، کارشناس اقتصادی اقدام به حذف چهار صفر از پول ملی را «صرفا شکلی و ظاهری» و به منظور «تسهیل محاسبات و عملیات حسابداری» دانست.

آقای زنگنه گفت: «این اقدام نمی‌تواند به‌تنهایی به کنترل تورم و بهبود وضعیت اقتصادی کمک کند. برای دستیابی به نتایج ملموس، نیاز است که اقدامات جدی‌تری در راستای حل مشکلات اقتصادی انجام شود. »

او با اشاره به تجربه ترکیه و آرژانتین در این‌باره گفت: «اگر اراده حاکمیت اقتصادی بر کنترل تورم باشد، تمامی تصمیمات باید به این هدف معطوف شود و شرایط اقتصادی کشور نیز باید اقتضا کند. »

با این حال مدافعان این طرح دلایل گوناگونی از جمله «بازگرداندن اعتماد عمومی به پول ملی»، «کاهش حجم ارقام مبادلات مالی و حسابداری» و «کاهش هزینه‌های چاپ و نگهداری اسکناس» را برای ضرورت اجرای این «جراحی پولی» ذکر کرده‌اند.

به باور آن‌ها این کاهش همچنین به «ارتقای وجهه بین‌المللی پول ملی» و «انطباق با رویه رایج در جامعه» کمک خواهد کرد.

با این حال با توجه به تجربه سایر کشورها، به نظر می‌رسد که اگر سیاست تثبیت اقتصادی و اتخاذ تدابیری برای کنترل تورم، اصلاح نظام بانکی، کاهش کسری بودجه و تشویق سرمایه‌گذاری خارجی همزمان با این طرح اتخاذ نشود، کاهش صفر‌ها می‌تواند پیامد‌های فاجعه‌باری داشته باشد.

از سوی دیگر «هزینه‌های سنگین اجرایی و فنی»، «سردرگمی عمومی و احتمال اختلال کوتاه مدت»، «مقاوت روانی و اجتماعی در برابر تغییر»، «تاثیر نامشهود بر تورم و قدرت خرید» و «توهم حل مشکل نزد سیاستگذاران» می‌تواند اعتماد عمومی را بیش از پیش خدشه‌دار کرده و ضربه بزرگ‌تری بر پیکر نیمه‌جان اقتصاد ایران وارد کند.

در نتیجه، به باور اقتصاد‌دانان موفقیت طرح حذف صفرها کاملا به همزمانی آن با اصلاحات ساختاری اقتصاد وابسته است. در غیر اینصورت، این اقدام چیزی بیش از «تغییری در ظاهر» نخواهد بود و حتی می‌تواند آثار معکوس بر جای بگذارد.

تجربه دیگر کشورها

ایران در حالی به فکر حذف صفرها از پول ملی افتاده که این اقدام در بسیاری از کشورهای دیگر جهان سابقه داشته و نتایج متفاوتی به‌بار آورده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد طی یک قرن اخیر بیش از ۵۰ کشور دست‌کم یک‌بار صفرهای پول خود را کاهش داده‌اند.

این تصمیم معمولا در واکنش به تورم‌های شدید یا بی‌ارزش شدن پول ملی اتخاذ شده و گاه نیز به دنبال تحولات سیاسی-اقتصادی بزرگ، چون تغییر حکومت در روسیه بوده است.

ترکیه نمونه تقریبا موفقی است. این کشور در دهه ۱۹۹۰ میلادی با تورم بسیار بالا (گاهی بیش از ۵۰٪ در سال) دست و پنجه نرم می‌کرد و اسکناس‌های لیر ترکیه به ارقام میلیونی رسیده بودند. در سال ۲۰۰۵ دولت ترکیه با اجرای برنامه تثبیت اقتصادی جامع، ۶ صفر را از لیر حذف و واحد پول جدید موسوم به «لیر جدید» را معرفی کرد. در نتیجه هر یک میلیون لیر قدیم معادل یک لیر جدید شد.

این اقدام همزمان با کنترل تورم، اصلاح نظام بانکی، کاهش کسری بودجه و تشویق سرمایه‌گذاری خارجی صورت گرفت. نتیجه آن بود که ترکیه در آن زمان به ثبات نسبی قیمت‌ها دست یافت، اعتماد مردم به پول ملی بهبود پیدا کرد و انجام مبادلات مالی بسیار ساده‌تر شد. حتی سرمایه‌گذاران خارجی، حذف صفرها را به عنوان علامتی از عزم دولت ترکیه برای مهار تورم تلقی کردند که به افزایش جذب سرمایه خارجی کمک کرد.

ونزوئلا در نقطه مقابل، یکی از بدنام‌ترین نمونه‌های شکست سیاست حذف صفر است. در دهه ۲۰۱۰ اقتصاد ونزوئلا زیر فشار ترکیب تحریم‌ها و سیاست‌های اشتباه دچار ابرتورم شد و نرخ تورم سالیانه به صدها هزار درصد رسید و دولت ونزوئلا چندین بار دست به حذف صفر از بولیوار زد. ونزوئلا در سال ۲۰۰۸ سه صفر و در سال ۲۰۱۸ پنج صفر را حذف کرد و نام پول را به بولیوار جدید (سوبرانو) تغییر داد.

با این حال، به دلیل عدم تغییر سیاست‌های مالی و پولی، تورم مهارنشده حتی پس از حذف صفرها شتاب گرفت. بنابر آمارها، ونزوئلا پس از حذف پنج صفر در سال ۲۰۱۸ تا ماه مه ۲۰۱۹ با جهش تورم از حدود ۲۴ درصد به ۸۱۵ درصد مواجه شد. به تعبیری، صفرهای حذف‌شده خیلی زود بازگشتند و اسکناس‌های جدید نیز دوباره بی‌ارزش شدند.

آرژانتین از دهه ۱۹۷۰ تاکنون چندین مرتبه دست به تغییر واحد پول و حذف صفر زده است. این کشور که سابقه تورم‌های مزمن و حتی ابرتورم را در اواخر قرن بیستم دارد، حداقل چهار بار صفرهای پول خود را کاهش داده است.

آرژانتین در سال ۱۹۸۳ چهار صفر را حذف پزوی آرژانتین را معرفی کرد. این کشور در ۱۹۸۵ با معرفی واحد جدید پولی به نام «آسترال» سه صفر دیگر را حذف کرد و در ۱۹۹۲ مجددا چهار صفر را حذف و واحد پول «پزوی جدید» را معرفی کرد.

آرژانتین در مجموع طی حدود یک دهه بیش از ۱۱ صفر از پول ملی خود حذف کرد. علت اصلی این کار این بود که هر بار پس از اصلاح پولی، تورم مهار نشد و صفرها به سرعت دوباره بی‌ارزش شدند.

روسیه پس از فروپاشی شوروی با حذف صفر‌ها به بازسازی پولی دست زد. پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در اوایل دهه ۱۹۹۰، اقتصاد روسیه دچار تورم افسارگسیخته شد. طی مدت کوتاهی ارزش روبل جدید به شدت کاهش یافت و دولت روسیه در سال ۱۹۹۸ تصمیم گرفت با حذف ۳ صفر از روبل، به بی‌ارزش‌شدن بیش از حد واحد پول پایان دهد.