آشنائی با دهان و دندان

● دندان
دهان اولین قسمت دستگاه گوارش است كه از لب ها شروع و به حلق منتهی می گردد. در دهان دو فك وجود دارد.
فك بالا ثابت است و حركت نمی كند. ولی فك پائین حركت دارد و عمل باز و بسته شدن دهان را انجام می دهد. در داخل استخوان هر فك حفراتی وجود دارد كه ریشه دندانها در آن قرار می گیرد.
در این حفرات دندانها بوسیله الیاف دور دندان به استخوان فك متصل می شوند. روی آرواره ها و دور دندان را لثه می پوشاند.
به آرواره لثه و الیاف نگهدارنده دور دندان بافت نگهدارنده دندان گفته می شود.
دهان انسان در اعمال زیادی نظیر حرف زدن خندیدن. چشیدن . گاز گرفتن. جویدن و بلعیدن غذا شركت دارد.
اولین قدم در راه گوارش غذا. خرد كرد و جویدن مواد غذایی است كه توسط دندانها صورت می گیرد . هركدام از دندانها با شكل خاص خود به عمل جویدن كمك كی كنند.
دندانهای پیشین برای بریدن . دندانهای نیش برای پاره كردن و دندانهای آسیا برای خرد كردن لقمه شكل گرفته اند.
● دوره‌های دندانی
هر انسان در زندگی خود. دو سری دندان ( دندانهای شیری و دندانهای دایمی ) و سه دوره دندانی ( شیری. مخلوط و دایمی) ‌دارد. از حدود ۶ ماهگی كه اولین دندان شیری در دهان نوزاد رویش میابد . تا سن ۶ سالگی كه اولین دندان دایمی در دهان می روید را دوره دندانی شیری می گویند. در این دوران فقط دندان شیری در دهان وجود دارد.
از ۶ تا ۱۲ سالگی به تدریج دندانهای شیری جای خود را به دندانهای دایمی می دهند. این زمان را دوره دندانهای مخلوط می گویند.
در حدود ۱۲ سالگی كه هیچ دندان شیری در دهان وجود ندارد و فقط دندانهای دایمی در دهان هستند. تا پایان عمر را دوره دندانی دایمی می نامند.
● دندان‌های شیری
دندانهای شیری معمولا از شش ماهگی شروع به رویش می نمایند و تا سن دو و نیم سالگی تكمیل می شوند.
البته زودتر در آمدن و یا تاخیر در رویش به مدت چند ماه طبیعی است. ولی اگر این تاخیر بیش از ۹ ماه گردد باید به دندانپزشك مراجعه نمود.
تعداد دندانهای شیری ۲۰ عدد است یعنی كودك در هر فك ده دندان دارد و این ده دندان در دو نیمه راست و چپ به صورت قرینه قرار دارد.
اسم این پنج دندان از خط وسط به طرف عقب عبارتند از :‌دندان پیش میانی. كه بطور قراردادی با حرف A نشان داده می شود .
▪ دندان پیش طرفی و یا B .
▪ دندان نیش یا C‌.
▪ دندان آسیای اول یا D.
▪ دندان آسیای دوم یا E.
●دندان‌ها چگونه نامگذاری می‌شوند؟
تعداد و نوع دندانها در فك بالا و پائین یكسان است. در هر فك نیز تعداد و نوع دندانهای نیمه راست و چپ مشابه هستند.
بنابراین در دهان ۴ نیمه فك داریم.
نیمه چپ فك بالا / نیمه راست فك بالا
نیمه چپ فك پائین / نیمه راست فك پائین
برای اسم بردن هر دندان باید جای آن را در فك مشخص كرد.
● آیا مراقبت از دندان‌های شیری لازم است؟
دندانهای شیری علاوه بر وظایف معمولی یك دندان ( جویدن. تكلم حفظ شكل و زیبایی چهره ) وظیفه دیگری نیز دارند. در واقع دندانهای شیری نسبت به دندانهای دایمی وظیفه و نقش مهمی را به عهده دارند. حفظ فضاهای لازم برای رویش دندانهای دایمی. وظیفه دندانهای شیری است.
رویش صحیح دندانهای دایمی ارتباط نزدیكی با حفظ دندانهای شیری تا سن طبیعی افتادن آنها دارد. بطوریكه هرگاه دندانهای شیری زودتر از زمان طبیعی كشیده شوند. یا آنكه بیشتر از مدت زمان لازم در دهان باقی بمانند. ممكن است رویش دندانهای دایمی زیرین دچار اشكال شود.
به عنوان مثال دندانهای D و E بایستی تا سن ۱۲-۱۰ سالگی بطور سالم در دهان باقی بمانند. سپس با لق شدن آنها دندانهای دایمی به جای آنها رویش یابند . اگر این دندانها زودتر از موقع از دست بروند . دندانهای مجاور به سمت محل خالی دندان كشیده شده حركت كرده فضای موجود را تنگ تر می نمایند. لذا رویش دندان دایمی دچار مشكل می شود.
متاسفانه بسیاری از پدر و مادرها فكر می كنند كه زود خراب شدن دندانهای شیری و كشیدن آنها مهم نیست ‌چرا كه دندانهای دایمی به جای انها خواهند رویید. به این ترتیب با عدم مراقبت كافی باعث پوسیدگی زود رس و از دست رفتن آنها می شوند. كه نتیجه آن رویش نابجا و یا عدم رویش دندانهای دایمی زیرین است.
● دوره دندانی مخلوط
از حدود سن ۶ سالگی بتدریج دندانهای دایمی شروع به رویش می كنند. در داخل استخوان فك هر كودك در زیر دندانهای شیری جوانه دندان های دایمی وجود دارد.
با بزرگ شدن كودك . جوانه دندانهای دایمی نیز رشد پیدا كرده و بتدریج شروع به حركت می كند. همراه با حركت جوانه دندانهای دایمی وجود دارد .
با بزرگ شدن كودك . جوانه دندانهای دایمی نیز رشد پیدا كرده و بتدریج شروع به حركت می كند. همراه با حركت جوانه دندانهای دایمی ریشه دندانهای شیری تحلیل می رود . زمانی كه ریشه دندان شیری از بین می رود . دندان لق شده و دندانه دایمی به جای آن در می آید.
به دندانهای دایمی كه جایگزین دندانهای شیری می شوند دندانهای دایمی جانشین گویند. یعنی ۲۰ عدد از دندانهای دایمی كه به جای ۲۰ عدد دندان شیری در می آیند. دندانهای دایمی جانشین نام دارد ( دندانهای ۱ تا ۵ دایمی). بقیه دندانهای دایمی كه رویش آنها ارتباطی به افتادن دندان شیری ندارد را دندان دایمی غیر جانشین می نامند. ( دندانهای ۶و۷و۸).
● دندان شش سالگی
معمولا اولین دندان دایمی كه رویش می كند، دندان آسیای بزرگ اول یا دندان شماره ۶ است و چون این دندان در حدود ۶ سالگی در می آید، دندان ۶ سالگی نام دارد. محل این دندان در پشت دندان آسیای دوم شیری است و بدون اینكه دندان شیری بیفتد، این دندان رویش می كند. به عبارت دیگر اولین دندان دایمی غیر جانشین كه در پشت دندانهای شیری رویش می كند، دندان ۶ سالگی است. به دلیل اینكه رویش این دندان، با افتادن دندان شیری همراه نیست، بسیاری از والدین فكر می كنند كه این دندان هم شیری است و با اطمینان این كه اگر دندان شیری بیفتد، دندان دیگری بجای آن می روید، كوششی برای تمییز نگهداشتن آن نمی نمایند به این تریتب دندان ۶ سالگی باید تا آخر عمر در دهان باقی بماند، خیلی زود پوسیده شده و ازبین می رود. در ابتدای رویش، دندانها استعداد بیشتری برای پوسیدگی دارند و بایستی در تمییز نگه داشتن آنها دقت بیشتری كرد. بی توجهی به دندان ۶ سالگی باعث پوسیدگی شدید آن و در موارد زیادی منجر به از دست رفتن این دندان می شود. دندان در ۶ سالگی، الگوی رویش سایر دندانهای دائمی است و رویش صحیح و مرتب بقیه دندانها به وجود دندان ۶ سالگی بستگی دارد.
● دندان‌های دائمی
تعداد دندانهای دایمی ۳۲ عدد است. تعداد ۲۸ عدد از آنها در سن ۶ تا ۱۲ سالگی رویش می كند. دندانهای عقل معمولا از ۱۷ سالگی به بعد در می آیند.
تعداد دندانهای دایمی در هر نیمه فك ۸ عدد است كه به ترتیب از خط وسط بطرف عقب عبارتست از :
▪ دندان پیش میانی. كه بطور قراردادی با شماره ۱ نشان داده می شود.
▪ دندان پیش طرفی یا شماره ۲.
▪ دندان نیش یا شماره ۳.
▪ دندان آسیای كوچك اول یا شماره ۴.
▪ دندان آسیای كوچك دوم یا شماره ۵.
▪ دندان آسیای بزرگ اول یا شماره ۶ یا دندان ۶ سالگی .
▪ دندان آسیای بزرگ یا شماره ۷.
▪ دندان آسیای بزرگ سوم یا شماره ۸ یا دندان عقل.
برای نامگذاری این دندانها همانند دندانهای شیری علامت اختصاری به كار می رود ولی در این حالت از شماره دندانها استفاده می شود.
دندانهای دایمی برای داشتن تغذیه سالم. تكلم صحیح و حفظ زیبایی چهره بكار می روند و همانند بقیه اعضای بدن برای تمام عمر پیش بینی شده اند. لذا مراقبت و نگهداری آنها از ابتدای رویش ضروری است.
● دندان‌های عقل
در دهان یك انسان بالغ ۳۲ دندان وجود دارد، چهار عدد از آنها كه بعد از بقیه دندانها در آخر قوس‌های دندانی رویش می‌یابند دندانهای عقل نامیده می‌شوند. سن تقریبی شروع تشكیل آنها در استخوان فك ۱۰-۹ سالگی بوده، تاج در ۱۴ سالگی كامل شده و در سالهای آخر دوره نوجوانی شروع به رویش در داخل استخوان نموده و بعد از ۱۶ سالگی در دهان ظاهر می‌گردند. وجه تسمیه این دندان زمان رویش آنها به داخل حفره دهان است كه مصادف با بلوغ فكری است. در طی رشد و تكامل فكین معمولاً جا برای رویش این دندانها فراهم می‌گردد. دندان عقل اگر درست و بجا رویش یابد ، مثل بقیه دندانها مفید و موثر در سیستم جونده بوده و علیرغم تصور غلط عامیانه در این موارد نباید كشیده شوند.
● دندانهای عقل نهفته كدامند؟
اگر فك متناسب با رویش دندان رشد كافی نداشته باشد و یا به عبارت دیگر با رشد فك جا برای رویش این دندان فراهم نگردد و یا جهت و مسیر رویش آنها غیر عادی باشد، قادر به رویش نبوده و در استخوان نهفته باقی می‌مانند.
● تشخیص دندان نهفته در فك چگونه است؟
دندانپزشكان با معاینه داخل دهان و با كمك رادیوگرافی وجود دندانهای عقل نهفته را تشخیص می‌دهند.
● دندان عقل نهفته اگر درآورده نشود چه عوارضی دارد؟
دندانهای نهفته مشكلات عدیده‌ای را می‌توانند در آینده ایجاد نمایند:
۱ - عفونت لثه؛ لثه پوشاننده دندان نهفته‌ای كه تعدادی از آن به محیط دهان باز شده بطور مكرر دچار عفونت و التهاب شده و دردناك می‌گردد.
۲ - عفونت استخوان
۳ - آبسه و سلولیت؛ اگر عفونت لثه درمان نشود به استخوان رسیده و باعث تخریب دندان و استخوان می‌گردد. اگر عفونت از استخوان بگذرد و به بافتهای نرم گونه، گردن، حلق و زیر زبان سرایت كند ایجاد آبسه و یا تورم منتشر بافت نرم را كه سلولیت نامیده می‌شود می‌كند كه توام با درد، تب، تورم ، قرمزی و مشكل در بازكردن دهان خواهد بود.
۴ - صدمه به دندان مجاور؛ دندان نهفته با فشار بر ریشه دندان مجاور ممكن است باعث تحلیل ریشه آن شود.
۵ - ایجاد كیست؛ كیسه نازكی تاج دندان رویش نیافته را در استخوان فك در برگرفته است كه بعد از رویش دندان به داخل حفره دهان از بین می رود. اگر دندان رویش نیابد ممكن است بزرگ شده و تبدیل به كیست گردد. كیست‌ها تدریجاً بزرگ شده و سبب تخریب و تضعیف استخوان و مشكلات بعدی می‌گردند.
۶ - درد؛ یك دندان عقل نهفته می‌تواند ایجاد دردهای با علت نا مشخص و منتشر به نواحی سر و گردن نماید.
۷ - حركت دندانی؛ اعتقادی وجود دارد كه ممكن است فشار ناشی از این دندانها سبب بی نظمی در ردیف دندانها شود كه از نظر علمی ثابت شده نمی‌باشد.
● دندانهای عقل نهفته را چه باید كرد؟
اگر دندانپزشك تشخیص دهد كه دندانی قادر به رویش نمی‌باشد، باید آن را كشید.
● زمان مناسب درآوردن آنها چه موقع می‌باشد؟
این دندانها تا جایی كه قادر به رویش باشند، بطرف سطح حركت می‌كنند و معمولاً در سطح پشتی دندانهای آسیای بزرگ دوم گیر می‌افتند و جلوتر نمی‌روند. این حالت معمولاً در سنین ۱۶ تا ۱۷ سالگی اتفاق افتاده و بهترین زمان برای درآوردن آنهاست. در این سن به دلیل وجود كیسه رویشی بزرگی كه تاج دندان را در بر گرفته و همچنین به این علت كه ریشه دندان هنوز رشد نكرده و كوتاه می باشد، كشیدن آنها را آسان می‌كند، ضمن اینكه از بروز عوارض فوق‌الذكر و عوارض حین جراحی نیز پیشگیری می‌شود. بیحسی موقت؛ در بعضی افراد ریشه‌های كامل شده، مجاور كانال عصبی بوده و كشیدن دندان ممكن است باعث بیحسی كوتاه مدت و گاهاً طولانی بشود. سینوزیت؛ سینوس فك بالا یك حفره بزرگ و طبیعی است. بر اثر شكل‌گیری و طویل شدن ریشه دندان عقل بالا، ممكن است مجاورت ریشه با سینوس خیلی نزدیك شده و در حین كشیدن حفره سینوس باز شده و یا عفونی گردد.
● درآوردن دیرتر دندانهای عقل تا سنین بالاتر و سالمندی چه مشكلاتی دارد؟
موكول نمودن درآوردن دندانهای عقل به سنین سالمندی ممكن است مشكلات ذیل را به همراه داشته باشد:
▪ با افزایش سن ریشه‌ها قطورتر شده و ممكن است كشیدن دندان را سخت‌تر كند.
▪ التیام ضعیف تر بعد از كشیدن دندان
▪ پوسیدگی دندانهای مجاور
▪ احتمال فك جوش شدن دندان
▪ احتمال شكسته شدن استخوان در افراد پیر در حین جراحی و درآوردن دندان
▪ كاهش تحمل بیمار به دلیل شرایط سنی و درمانهای پزشكی از قبیل مصرف داروهای قلبی، ریوی و...