زندگی با کلیه‌های آهنی!

دیالیز، فرآیندی است که در آن ترکیب مواد حل شونده در یک محلول، با در معرض قرار گرفتن یک محلول دیگر که از طریق یک غشای نیمه تراوا از هم جدا شده‌اند، تغییر می‌کند. مولکول‌های آب و مواد با وزن مولکولی کم، می‌توانند از منافذ غشا عبور کنند ولی مواد با وزن مولکولی زیاد مانند پروتئین‌ها نمی‌توانند از این منافذ رد شوند.
در مبتلایان به نارسایی حاد کلیه وقتی سطح اوره آنها به ۷۰ تا ۱۰۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر می‌رسد یا هنگامی که کلیرانس کراتینین آنها به کمتر از ۱۵ تا ۲۰ میلی‌لیتر در دقیقه کاهش می‌یابد، دیالیز در نظر گرفته می‌شود. به مجموعه نشانه‌ها و علایمی که به علت آثار سمی افزایش مواد نیتروژنی و دیگر مواد زاید در خون ایجاد می‌شود، «سندرم اورمی» می‌گویند. در این حالت، وضعیت عقلانی و روانی بیمار تغییر می‌کند و عاقبت دچار گیجی شده و در نهایت به اغما می‌رود. سندرم اورمی هنگامی قابل پیش‌بینی است که کلیرانس کراتینین از ۱۰ میلی‌لیتر در دقیقه به ازای هر ۷۳/۱ متر مربع از سطح بدن، کمتر شود.
● یک دید کلی
در دیالیز، انتخاب روش درمانی از میان «همودیالیز»، «دیالیز صفاقی» و یا «دیالیز پیوسته - آهسته» صورت می‌گیرد. همودیالیز، شایع‌ترین روش مورد استفاده در درمان نارسایی کلیه است که نسبت به روش‌های دیگر، موجب ایجاد تغییرات سریع‌تری در سطح پلاسمایی مواد حل شونده و برداشت سریع‌تر آب اضافی تجمع یافته در بدن می‌شود.
دیالیز صفاقی نسبت به همودیالیز در خروج مواد حل شونده خون، ۸/۱ برابر و در خارج کردن آب اضافی بدن، ۴/۱ برابر بیشتر کارآیی دارد و می‌تواند به طور مستمر و ۲۴ ساعته مورد استفاده قرار گیرد. برتری روش‌ پیوسته- آهسته، مربوط به پایداری بیشتر وضعیت همودینامیک بیمار است و نقطه ضعف آن، لزوم ارایه آموزش خاص به پرستاران و هزینه بالای آن می‌باشد.
● روش همودیالیز
در این روش، خونی که از یک مسیر عروقی ثابت یا موقتی به دست می‌آید، با سرعت ۳۰۰ میلی‌لیتر در دقیقه یا بیشتر به درون مویرگ‌هایی که از غشاهای نیمه مصنوعی ساخته شده‌اند، پمپ می‌شود. در سمت مقابل، مایع دیالیز که حاوی کلرید سدیم، بی‌کربنات و غلظت‌های مختلفی از پتاسیم است، حرکت می‌کند.
انتشار از طریق غشا، این امکان را فراهم می‌آورد که مواد دارای وزن مولکولی کم مانند اوره بر اساس شیب غلظت، از سمت خون به سمت مایع دیالیز حرکت کنند. به همین ترتیب بی‌کربنات به سمت پلاسما انتشار می‌یابد. خارج کردن آب اضافی به کمک اولترافیلتراسیون صورت می‌گیرد که این امر به فشار هیدرواستاتیک در دو طرف غشا بستگی دارد. به طور متوسط هر بیمار به چهار ساعت دیالیز و به صورت سه بار در هفته نیاز دارد تا به حد کلیرانس کراتینین بیش از ۱۴۰ لیتر در هفته برسد.
● ابزار همودیالیز
▪ صافی (Dialyzer):
جعبه یا لوله‌ای است که دارای چهار دریچه است که دو دریچه در تماس با خون و دو دریچه در تماس با محلول قرار می‌گیرند. این دو قسمت، به وسیله غشای نیم تراوا از هم جدا می‌شوند. جنس غشاها از سلولز یا سلولز مصنوعی است.
آب: بیماران در هر جلسه، در معرض ۱۲۰ لیتر آب قرار می‌گیرند. همه مواد با وزن مولکولی کوچک موجود در آب، قابلیت دسترسی به جریان خون بیمار را دارند که درست مانند زمانی می‌ماند که این مواد از طریق وریدی به بدن بیمار وارد شوند. به همین دلیل خالص کردن آب مصرفی در دیالیز که کنترل شده باشد، از اهمیت زیادی برخوردار است.
▪ محلول دیالیز: محلول دیالیز شامل سدیم، پتاسیم، منیزیم، کلر، استات، بی‌کربنات، دکستروز و اکسیژن است و PH این محلول در حدود ۱/۷ تا ۳/۷ می‌باشد.
● دیالیز صفاقی
دیالیز صفاقی، یکی از شیوه‌های درمان جایگزینی است که تقریبا از دو دهه پیش، رواج فزاینده‌ای یافته است و آن‌هم به دلیل سهولت و مناسب بودن و قیمت پایین آن است. در دیالیز صفاقی، انتقال آب و مواد حل شونده از خلال غشا که دو قسمت حاوی مایع را از هم جدا می‌کند، انجام می‌شود. این دو قسمت عبارتند از: خون موجود در مویرگ‌های صفاقی که در نارسایی کلیه حاوی مقادیر بیشتری اوره، کراتینین، پتاسیم و... است و محلول دیالیز در حفره صفاقی که به طور معمول حاوی سدیم، کلراستات و لاکتات است که با غلظت بالای گلوکز، هیپراسمولار شده است.
● جریان‌های انتقالی در انجام جایگزینی
▪ انتشار: مواد حل شونده مانند اوره و پتاسیم بر اساس شیب غلظت، از مویرگ‌های خونی صفاق به محلول دیالیز صفاقی منتشر می‌شوند در حالی‌که گلوکز و لاکتات در مقیاس کمتر و کلسیم در مسیری معکوس از محلول دیالیز وارد خون می‌شوند.
▪ اولترا‌فیلتراسیون: به‌طور هم‌زمان هیپراسمولار بودن نسبی محلول دیالیز صفاقی موجب اولترافیلتراسیون آب و همراه آن مواد حل شونده در آب از غشا می‌شود.
▪ جذب: به‌طور هم‌زمان، یک جذب ثابت آب و مواد حل شونده از حفره صفاقی به‌طور مستقیم و غیر مستقیم به سیستم لنفاتیک وجود دارد.
● مشکلات اختصاصی بیماران دیالیزی
▪ ‌افسردگی: افسردگی، شایع‌ترین شکایت روانی در بیمارن دیالیزی است که پاسخی به واقعیت، ترس یا فقدانی موهوم است. تظاهرات آن شامل خلق افسرده پایدار، تصور و نگرشی ضعیف از خود و احساس ناامیدی است. از طرفی، مهم‌ترین مشکل روانی است که در صورت عدم شناسایی یا درمان می‌تواند منجر به خودکشی یا قطع دیالیز شود.
▪ سوء‌تغذیه: سوء‌‌تغذیه یک مساله نسبتا رایج در بیمارانی است که به مدت طولانی دیالیز می‌شوند و تقریبا یک‌سوم بیماران همودیالیزی و دیالیز صفاقی دچار آن هستند. سوء‌تغذیه می‌تواند ناشی از دریافت غذای کم و افزایش از دست دادن پروتئین باشد.
▪ افزایش فشار خون: افزایش فشار خون به‌عنوان علت اصلی بستری و مرگ و میر بیمارن دیالیزی در نظر گرفته می‌شود. تخمین ما از خطر بیماری قلبی عروقی همراه با افزایش فشار خون شریانی در جمعیت دیالیزی بر اساس مطالعات طولانی مدت محدودی استوار است. از عوارض دیگر موجود در بیماران دیالیز می‌توان به اختلالات خونی، اختلالات آندوکرین، بیماری استخوان و ... اشاره کرد.