افغانستان محل جدید اعمال نفوذ تهران و ریاض می شود؟

رقابت چهارجانبه پارسی-عربی و ترکی-عربی در آسیای میانه

ساعت 24-با توجه به مرز مشترک تقریبا هزار کیلومتری بین ایران و افغانستان سابقه روابط آشفته بین ایرانی ها و جنگچویان مسلمان سنی از جمله طالبان، این کشور ممکن است به محل بعدی رقابت ایران و عربستان سعودی تبدیل شود.

html>

با توجه به مرز مشترک تقریبا هزار کیلومتری بین ایران و افغانستان سابقه روابط آشفته بین ایرانی ها و جنگچویان مسلمان سنی از جمله طالبان، این کشور ممکن است به محل بعدی رقابت ایران و عربستان سعودی تبدیل شود.

اگر آمریکا چند سال پیش از افغانستان خارج شده بود، احتمالا عربستان می توانست بیشتر از پیشرفت های نظامی طالبان بهره برداری کند.

به رغم تلاش های محمد بن سلمان، ولیعهد سعودی، برای ایجاد فاصله بین این کشور و سابقه تفسیرهای شدیدالحن از اسلام که وجه اشتراک عربستان با گروه های افراطی مانند طالبان است، پادشاهی در سال 2017 همچنان مقادیر قابل توجهی پول به گروه های شبه نظامی ضد ایرانی-ضد شیعه در مرز ایران-أفغانستان-پاکستان می فرستاد. یک روحانی ایرانی در اشاره به کشته شدن هشت دیپلمات این کشور و یک روزنامه نگار افغان در سال 1998 گفت: «طالبان یک گروه افراطی مذهبی است که با افراط گرایی و قتل، به ویژه قتل شیعیان، بیگانه نیست و دستانش به خون دیپلمات های ما آغشته است.»

محمد جواد ظریف، وزیر خارجه ایران که با تغییر دولت در حال ترک سمت خود است، در توصیف تله احتمالی افغانستان برای ایران اینطور توضیح داد: «اگر ایران خوب بازی نکند و طالبان را با خود دشمن کند، من فکر می کنم برخی از کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس و ایالات متحده تلاش خواهند کرد تا طالبان را برای تضعیف ایران و منحرف کردن توجه آن از عراق و دیگر کشورهای عربی، تامین مالی و هدایت کنند. بزرگ ترین تهدید برای ما تشکیل یک نظام سیاسی ضد ایرانی در افغانستان خواهد بود.»

در نظر گرفتن تشابه های مشکلات احتمالی ایران با افغانستان تحت کنترل طالبان یا کشور همسایه درگیر جنگ با مشکلات مربوط به یمن تحت کنترل حوثی ها برای عربستان چندان دشوار نیست. پیش از حمله سال 2001 آمریکا به افغانستان، عربستان یکی از سه کشوری بود که کنترل طالبان بر این کشور را به رسمیت شناخته بود احتمالا چون طالبان را برای ایجاد ناآرامی در مرزهای ایران نیروی مناسبی می دید. در دو دهه گذشته و به ویژه در چند سال اخیر تغییرات زیادی رخ داده و عربستان برخی از مقامات دولت دونالد ترامپ مانند جان بولتون، ایده تلاش برای ایجاد شورش های داخلی در ایران را آزموده اند. در عین حال، أفغانستان شبیه یمن نیست و طالبان هم حوثی ها نیستند.

طالبان در هفته های اخیر تلاش کرده به همسایگان افغانستان اطمینان دهد که به دنبال همکاری است و از گروه های شبه نظامی خارج از مرزهای کشور حمایت نمی کند. ایران ماه گذشته میزبان مذاکرات بین طالبان و دولت افغانستان بود که با بیانیه مشترک مبنی بر خواسته حل و فصل سیاسی مسالمت آمیز و اعلام اینکه «جنگ راه حل نیست»، به پایان رسید.

با این حال، از آن زمان تا کنون در افغانستان جنگ است.

از دیدگاه عربستان، این اولین بار نیست که طالبان چیزی می گوید و کار دیگری انجام می دهد؛ وعده طالبان پیش از 11 سپتامبر درباره اینکه اسامه بن لادن حملات بیرون از خاک افغانستان را برنامه ریزی و سازماندهی نخواهد کرد و امتناع گروه از تحویل این شهروند سعودی پس از حمله، از این دست وعده های تحقق نیافته است.

همه اینها به این معنا نیست که افغانستان نمی تواند مکان جدید رقابت های خاورمیانه نه تنها بین عربستان و ایران، که محل رقابت ترکیه و قطر شود. البته احتمالا این رقابت ها بیشتر اقتصادی و فرهنگی خواهد بود و نه نیابتی، و اتحادها تفاوت چشمگیری با گذشته خواهند داشت.

آناتول لیون، محقق اوراسیا، می گوید: «یک عامل مهم در نحوه شکل گیری رقابت ها، نگرش طالبان به گروه های قومی و مذهبی غیر پشتو است. اگر افغانستان به وضعیت قبل از 11 سپتامبر 2001 بازگردد، زمانی که طالبان با جمعیت شیعه و ازبک های ترک در جنگ بود، به ویژه اگر عربستان دوباره از آن به عنوان راهی برای حمله به ایران حمایت کند، ایران و ترکیه ناگزیر در سوی دیگر معادله قرار خواهند گرفت. در حالت ایده آل، اجماع منطقه ای طالبان را برای پذیرش منطقه های خودمختار اقلیت ها تحت فشار قرار دهد.»

حمایت از طالبان که گروهی مشهور به نقض حقوق زنان است، برای شاهزاده محمد دشوار خواهد بود چون در سال های گذشته سعی کرده با یک سری اصلاحات جامعه بین المللی را متقاعد کند که پادشاهی از اسلام افراطی الهام بخش گروه هایی مانند طالبان و داعش فاصله گرفته است. چنین حمایتی همچنین تلاش های ولیعهد سعودی برای میانه روی و بهبود روابط با ایالات متحده را به خطر می اندازد.

النور زینو از بنیاد مدیریت کشور افغانستان گفت: «شیوه توسعه عربستان در 10، 20 سال گذشته فوق العاده است. با چشم خود دیده ام که چقدر با زندگی مدرن، حقوق زنان، تحصیلات زنان، زندگی کاری و حفظ ارزش های اسلامی تطبیق یافته اند. این روند می تواند یک الگوی خاص برای طالبان باشد.»

منبع: ریسپانسیبل استیت کرفت / تحریریه دیپلماسی ایرانی