پیامدهای بحرانی تحریم‌ها بر قالیبافی سنتی ایران

ساعت 24 - بازار تاریخی کاشان که روزگاری در مسیر اصلی تجارت قرار داشت و فرش‌های ابریشمی آن در سراسر جهان شناخته شده بود، در پی فروپاشی توافق هسته‌ای ایران با قدرت‌های جهانی، سقوط ارزش ریال و همچنین گسترده‌تر شدن اخیر دامنه تنش‌های میان تهران و کشورهای غربی، برای بافندگانی که سعی می‌کنند قالی‌های خود را زیر طاق‌های باستانی آن بفروشند، رونقی در بر ندارد.

بر اساس آخرین آمار گمرک ایران، صادرات فرش دست‌باف کشور که در دهه ۷۰ از مرز ۲ میلیارد دلار عبور کرده بود، در سال ۱۴‬۰۲ با کاهش ۲۰ درصدی نسبت به سال پیش از آن، به کمتر از ۵۰ میلیون دلار رسیده است. بر این اساس، سهم صادرات فرش دست‌باف ایران از کل صادرات غیرنفتی، از ۱,۳ درصد در سال ۱۳۹۱ به ۰,۰۹ درصد در سال ۱۴۰۱ رسیده و متوسط رشد سالانه ارزش صادرات فرش دست‌باف ایران به نقاط مختلف جهان طی سال‌های ۱۳۹۱ تا ۱۴۰۱، منفی ۱۹ درصد بوده است. امارات متحده عربی، چین و پاکستان از عمده مقاصد صادرات فرش دست‌باف ایران در سال ۱۴۰۱ بوده‌اند.

مهارت سنتی قالی بافی کاشان از سال ۲۰۱۰ در فهرست نمایندگان میراث فرهنگی ناملموس یونسکو به ثبت رسیده است. درکاشان تقریبا از هر سه نفر یک نفر به کار بافت قالی مشغول است. بسیاری از بافندگان را زنان تشکیل می‌دهند و بافت یک فرش می‌تواند ماه‌ها زمان ببرد. با اینکه اکثر بافندگان هنوز در قبال دریافت دستمزدهایی بسیار پایین کار می‌کنند، کاهش شدید شمار گردشگران غربی که برای دهه‌ها از بهترین مشتریان این کالای لوکس بودند از یک سو و افزایش موانع در انجام معاملات بانکی بین‌المللی از سوی دیگر، بازار فروش فرش‌های ایرانی را کساد کرده است.

افت شدید شمار گردشگران غربی در ایران
برخی از رسانه‌های ایران، پیشتر درباره کاهش چشمگیر گردشگری آمریکایی و اروپایی که معمولا ارز خارجی بیشتری وارد کشور می‌کند، هشدار داده بودند. آمار جدید شورای جهانی سفر و گردشگری، سازمانی متشکل از اعضای جامعه تجاری جهانی که با دولت‌ها برای افزایش آگاهی در مورد صنعت گردشگری همکاری دارد، نیز این نگرانی‌ها را تایید می‌کند.

با نگاهی به این گزارش، به نظر می‌رسد گردشگران تفریحی و مذهبی از کشورهای همسایه ایران، تا حدودی جایگزین مسافران غربی شده‌اند که با راحتی بیشتری، بودجه بالاتری برای سفر و سوغاتی خرج می‌کردند: شهروندان عراق که ۳‬۷ درصد از کل گردشگران خارجی ورودی به ایران را تشکیل می‌دهند، در جایگاه نخست میزان بازدید از ایران در سال ۲۰۲۳ قرار دارند. مقام دوم پرشمارترین گردشگران خارجی ایران با ۱۱ درصد به شهروندان ترکیه اختصاص دارد. گردشگران جمهوری آذربایجان (۷درصد)، پاکستان (۶‬درصد) و لبنان (۳‬درصد) به ترتیب در رتبه‌های بعدی قرار دارند.

افزایش موانع معاملات بانکی بین‌المللی
دریافت رایگان خبرنامه
با خبر-پیامک‌های ما اخبار را بصورت زنده دریافت کنید

آبونه شوید
حامد چمن رخ، نایب رئیس اتحادیه تولیدکنندگان و صادرکنندگان فرش دستباف، پیشتر در گفتگو با خبرگزاری مهر، رکود فروش فرش دستباف را ناشی از "تحریم‌های داخلی و خارجی" خوانده بود.

به گفته وی تحریم داخلی، سیاست‌های غلطی از جمله بازگشت ارز صادراتی(رفع تعهد ارزی) است که "سیاست مداران کشور در سالیان اخیر بدون توجه به ماهیت فرش دستباف در پیش گرفته‌اند و باعث شده است بسیاری از فعالان حوزه فرش دستباف از این صنعت خارج شوند" و اثرات این بیکاری در سال ۱۴۰۳ "به وضوح قابل مشاهده خواهد بود".

رفع تعهد ارزی صادرات، دستورالعملی است که مطابق آن صادرکنندگان کالا و خدمات، جهت برخورداری از معافیت‌های مالیاتی، ملزم به رفع تعهدات ارزی خود هستند و باید طبق آیین نامه، ارز حاصل از صادرات را به چرخه اقتصادی کشور برگردانند.

تحریم‌های ایالات متحده
پس از انقلاب اسلامی و مسائلی از جمله اشغال سفارت آمریکا در تهران، ایالات متحده تحریم‌هایی (از جمله در زمینه واردات فرش از ایران) را علیه دولت دین‌سالار جمهوری اسلامی اعمال کرد. با گذشت زمان، دولت بیل کلینتون در سال ۲۰۰۰ ممنوعیت واردات خاویار، فرش و پسته ایران را لغو کرد. با این حال در سال ۲۰۱۰ و با افزایش نگرانی‌ها در مورد برنامه هسته‌ای ایران، ایالات متحده دوباره واردات فرش‌های ایرانی را ممنوع اعلام کرد. در سال ۲۰۱۵، در پی توافق هسته‌ای ایران با قدرت‌های جهانی، تجارت فرش تهران با واشنگتن بار دیگر مجاز اعلام شد. دیری نپایید که دونالد ترامپ، رئیس جمهور وقت آمریکا، در سال ۲۰۱۸‬ به طور یکجانبه ایالات متحده را از توافق هسته‌ای خارج کرد.

عبدالله بهرامی، مدیرعامل اتحادیه سراسری تعاونی‌های فرش دستباف ایران، اواسط فروردین در گفتگویی با ایرنا، علت از دست رفتن جایگاه ایران در صنعت فرش را تحریم‌های ترامپ دانست. به گفته وی ارزش صادرات فرش دست‌باف ایران به آمریکا قبل از این تحریم‌ها سالانه تا ۸‬۰ میلیون دلار بوده و "اعمال تحریم‌ها، نوسانات نرخ ارز، تورم و بالا بودن بهره بانکی موجب افزایش قیمت تمام شده تولید شده است".