تزلزل پادشاهی اردن

ساعت 24- بریتانیا کنترل سرزمین فرا اردن در کنار فلسطین را در 11 آوریل 1921 به خاندان هاشمی و ملک عبدالله واگذار کرد. در پایان دوران قیمومیت بریتانیا در 22 مارس 1946 خاندان هاشمی توسط انگلیس به خاک اردن رانده شدند که به نام کشور مستقل اردن هاشمی شناخته شد.

مبارزات برای نفوذ در این منطقه منجر به ظهور پادشاهی سعودی مورد حمایت بریتانیا و از دست دادن سه مکان مقدس برای هاشمی‌ها یعنی مکه، مدینه و بیت‌المقدس شد. در سال‌های اخیر، ملک عبدالله دوم با مشکلات زیادی دست و پنجه نرم کرده است. در واقع، این خاندان از زمان بهار عربی با تظاهرات خواهان برقراری دموکراسی و اعطای آزادی در کشور خود را متزلزل دیده است. وخیم‌تر شدن اوضاع اقتصادی، همراه با شورش‌ها و اختلافات و محکومیت‌های اعضای خانواده سلطنتی و مقامات ارشد فاسد به میزان قابل توجهی در اردن افزایش یافته است. اردن که مانند همسایگان خود در خلیج‌فارس فاقد منابع طبیعی است، در تلاش است تا اقتصاد خود را سرپا نگه دارد. اردن با میزبانی 2.2 میلیون پناهنده فلسطینی و 1.3 میلیون پناهنده سوری از 23 درصد بیکاری بومی رنج می‌برد، بدهی‌های دولتی زیادی دارد و از زمان بحران کووید 19 صنعت گردشگری آن به ‌شدت تحت تاثیر قرار گرفته است. این کشور پادشاهی عمدتا با کمک‌های اقتصادی شرکای امریکایی، اسراییلی و سعودی پابرجا مانده است. علاوه بر این، مرزهای مشترک با اسراییل، عراق و سوریه، سه کشوری که درگیر جنگ‌های طولانی و مرگبار بوده‌اند از دیگر مشکلات کشورداری پادشاه است. در سال‌های اخیر پادشاه که مایل به حفظ وحدت و قدرت خود بوده، رقبای بالقوه‌ای را در مقابل خود دیده است، اما مشخص شد که در این میان حمزه بن حسین یکی از سرسخت‌ترین آنان است. در واقع، به‌رغم برکناری و نقش نمادین و محدود، حمزه بن حسین به دلیل انتقاد از مدیریت و کشورداری پادشاه و همچنین محبوبیت زیاد نزد مردم اردن و مشروعیت خانوادگی همواره زیر نظر پادشاه بوده است. گرچه حمزه بن حسین به دستور رییس ستاد ارتش از چند روز پیش در حصر خانگی به سر می‌برد، اما از طریق وکیل خود اعلام کرده که از دستورات سرلشکر یوسف هونیتی رییس ستاد مشترک نیروهای مسلح اطاعت نمی‌کند. وی همچنین با استفاده از این فرصت انتقادات مسکوت در چارچوب خانواده سلطنتی را بدین شرح علنی کرد: «دولت تصور می‌کند که منافع شخصی، منافع مالی و فساد از زندگی و عزت و آینده ده میلیون مردم ساکن این سرزمین مهم‌تر است. متاسفانه، این کشور غرق در فساد، پارتی‌بازی و سوء‌مدیریت است که منجر به نابودی یا ناامیدی می‌شود.» تفرقه در خاندان پادشاهی اردن به خوبی مشهود است.
قدرت خارجی در پشت پرده؟- ایمن صفدی، معاون نخست‌وزیر اردن از همدستی یک قدرت خارجی بدون نام بردن از آن صحبت کرد. با این اوصاف، در میان فهرست دستگیرشدگان همراه با شریف حسن بن زید از اعضای خانواده سلطنتی، نام باسم عوض‌الله وزیر پیشین دارایی و برنامه‌ریزی و رییس سابق دادگاه سلطنتی (2008-2007) با کارنامه‌ای جالب نیز به چشم می‌خورد. باید خاطرنشان کرد که وی سفیر سابق اردن در عربستان سعودی و از نزدیکان ولیعهد معروف سعودی محمد بن سلمان به حساب می‌آید. ریاض در حساب توییتر خود حمایت کامل از پادشاهی هاشمی اردن و تصمیمات و اقدامات پادشاه عبدالله دوم و ولیعهد حسین برای حفاظت از امنیت و ثبات اردن را اعلام کرد. به‌رغم حمایت فوری عربستان از ملک عبدالله دوم، انگشت اتهام متوجه پادشاهی سعودی است. در واقع، سعودی‌ها برای بازگرداندن سفرا و مقامات عالی خارجی دارای اعتبارنامه به کشورشان شناخته شده هستند. در همین رابطه می‌توان به ژنرال عبدالفتاح سیسی آتاشه وزارت دفاع مصر در عربستان اشاره کرد که از حامیان کودتای سعودی برای براندازی محمد مرسی تنها رییس‌جمهور منتخب به صورت دموکراتیک در تاریخ کشور مصر است. اما عربستان سعودی تنها کشوری نیست که از پادشاه اردن حمایت کرده است. در واقع، بلافاصله پس از اعلام خبر دستگیری ولیعهد سابق و جنجال متعاقب آن در پادشاهی هاشمی، پیام‌های پشتیبانی از جانب روسیه، امارات متحده عربی، اسراییل و ایالات متحده امریکا به دلیل نقش استراتژیک اردن در صحنه بین‌المللی منتشر شد.
بنابراین بسیاری از سوالات بدون پاسخ باقی می‌مانند. در صورت عدم وجود شواهد یا عناصر جدید باید منتظر ارایه توضیحات مقامات اردنی برای شفاف‌سازی این بحران غیرمعمول که وجهه سنتی خاندان سلطنتی را خدشه‌دار کرده است، باقی بمانیم. از این گذشته، خاندان هاشمی به‌طور قطع از به دست آوردن سنگر تاریخی خود در مکه به جای آل سعود قطع امید کرده است.