عوارض مهلک بیماری های لثه ای

امروزه عفونت حفره دهان و بیماری های لثه ای را نه تنها به عنوان عامل از دست رفتن دندان ها و كاهش كیفیت زندگی، بلكه نقش آن را در وضعیت سیستمیك بیماران نیز لحاظ می كنند. فرضیه كانون عفونت در سال ۱۸۹۱ بر این پایه ارایه شد كه عفونت های حفره دهان نقش زیادی در بروز و پیشرفت انواع بیماری سیستمیكی دارند كه تا آن موقع ناشناخته بود. بر پایه این فرضیه بسیاری از دندان های بیماران كشیده شدند و تعداد افراد بی دندان به شكل غیرضروری افزایش یافت. سال ها بعد در ۱۹۵۲ میلادی خط بطلان بر این فرضیه كشیده شد و اجرای آن متوقف گردید، اما امروزه شكل علمی و بازسازی شده این فرضیه مطرح شده است كه بر پایه اطلاعات علمی حاصل از تحقیقات مستند است.
●آثار بیماری های لثه ای
احتمال آن كه عفونت های موضعی همچون بیماری های لثه ای روی وضعیت عمومی بیمار اثر گذراند همیشه مورد توجه بوده است. این مسأله برای بسیاری از دندانپزشكان بسیار مهم است، چرا كه بسیاری از بیماران شان مجبور به رعایت بیشتر بهداشت دهان و مراجعه های منظم تر خواهند شد.
این موضوع برای برنامه های بهداشت عمومی كشور نیز حائز اهمیت است، چرا كه در آن صورت درمان و كنترل بیماری های التهابی لثه برای كاهش شیوع بسیاری از بیماری های كشنده و مزمن مطرح خواهد شد. رابطه بین بیماری های لثه ای و مشكلاتی همچون آترو اسكلروزیس، سكته قلبی، سكته مغزی، پنومونی، دیابت ملیتوس و وقوع مشكلات مختلف در حاملگی مورد توجه فراوان قرار گرفته است.
اما آیا واقعاً با درمان مشكلات لثه ای می توان از خطر بیماری های سیستمیك كاست؟ هدف از این مقاله بررسی مطالعات صورت گرفته و ارایه جمع بندی جهت افزایش دانش عمومی است.
●زایمان های غیرطبیعی
تولد نوزادان نارس و كم وزن علت مهم مرگ و میر در نوزادان است. این نوع تولدها باعث افزایش خطر مرگ نوزادان در سال اول و ایجاد مشكلات فراوان در دوران كودكی و بزرگسالی می شود. اكثر مرگ و میر نوزادان در كودكانی رخ می دهد كه قبل از هفته ۳۲ بارداری متولد می شوند. شیوع این پدیده در جوامع انسانی مختلف، متنوع و از ۱۵ - ۶% كل تولدها را شامل می گردد كه در سال های اخیر در حال فزونی است. عواملی كه در این ناهنجاری دخالت دارند شامل ضعف فرهنگی و اقتصادی، نژاد، زایمان های متعدد، سن مادر، وجود سابقه تولد نوزادان نارس و كم وزن، مصرف الكل و داروها و عفونت های مادرزادی است.
آلودگی واژن با عفونت های باكتریایی حاصل از رشد زیاده از حد باكتری های هوازی و بی هوازی باعث كوتاه شدن مدت بارداری می گردد. امكان دارد كه وجود هر نوع عفونت در هر نقطه ای از بدن ما در عامل این مشكل باشد كه بیماری لثه ای یك نوع از این عفونت ها است. اولین گزارش در مورد امكان وجود یك رابطه معنادار بین بیماری های لثه ای و تولد نوزادان نارس در سال ۱۹۹۶ منتشر شد. در این مطالعه وضعیت لثه ای مادر با زایمان زودهنگام و كودكان نارس با ۳۱ مادر با زایمان های طبیعی مقایسه شد. نوزادان نارس به مواردی گفته می شود كه كودك متولد شده دارای وزنی كم تر از ۲۵۰۰ گرم باشد یا به شكل اجباری دوران بارداری در قبل از هفته ۳۶ قطع شود. نتایج این مطالعه نشان داد كه خطر وقوع زایمان های غیرطبیعی در مادران دارای بیماری های شدید لثه ای ۵/۷ برابر مادران سالم است. از آن زمان تاكنون مطالعات متعددی بر وجود این رابطه معنادار تاكید كرده اند هر چند یك مورد نیز وجود دارد كه چنین مسأله ای را تایید نكرده است. وجود نتایج گوناگون از مطالعات مختلف نیاز به انجام تحقیقات گسترده تر را مطرح می سازد. در سال های اخیر تحقیقاتی درباره اثر درمان های لثه ای روی وقوع زایمان های نارس انجام شده است، در یك مطالعه، خانم باردار را قبل از هفته ۲۸ بارداری تحت درمان های لثه ای قرار دادند و آنها را با ۲۰۰ مادر كه ۲۰۰ درمان لثه را پس از پایان بارداری انجام داده بودند مقایسه كردند. درمان شامل برداشت پلاك دندانی، جرم گیری و كاربرد دهان شویه به شكل یك بار در هر روز بود. نتایج حاكی از آن بود كه درمان قبل از هفته ۲۸ بارداری باعث كاهش معناداری در بروز زایمان های زودرس در مادران مبتلا به بیماری لثه ای می شود. تولد نوزاد نارس با وزن پایین و ۶۳/۱ درصد از ۱۶۳ مادر درمان شده رخ داد، در حالی كه این درصد برای مادر گروه شاهد تا ۱۱/۱۰ گزارش شد.
●دیابت
دیابت یك ناهنجاری متابولیكی است كه در آن روند استفاده از قند (گلوكز) دچار اشكال می شود. دیابت در دو شكل كلی نوع یك و دو رخ می دهد. در دیابت نوع یك كاهش یا فقدان تولید انسولین توسط سلول های بتا در پانكراس عامل بیماری است. عملكرد انسولین تنظیم متابولیسم گلوكز از طریق اثر روی سلول های عضلانی و كبد است. كاهش تولید انسولین اغلب بخاطر تخریب سلول های بتا بر اثر بیماری های ویروسی یا خودایمنی است. بیماران با دیابت نوع یك نیازمند تزریق روزانه انسولین برای تنظیم گلوكز خون هستند. در دیابت نوع دو پاسخ سلول هدف به انسولین دچار مشكل می شود اگر چه تولید آن طبیعی یا حتی بیشتر از لزوم است. این ناهنجاری به خاطر تغییر ساختاری یا كاهش تعداد گیرنده های انسولینی رخ می دهد. این مشكل در ۹۰ -۸۵ درصد كل بیماران دیابتیك وجود دارد. بیماران مبتلا به دیابت هر سال در حال افزایش هستند كه با افزایش نسبت افراد چاق در جوامع مدرن توجیه می گردد.
عوارض دیابت شامل بروز بیماری های قلبی، بیماری های عروقی مغز و عروق محیطی می شود. مشكلاتی نیز در سطح عروق ریز رخ می دهد كه باعث ایجاد ناهنجاری در ساختار چشم، كلیه و سیستم عصبی خواهد شد. دیابت روی متابولیسم سلول های بافت همبندی (فیبر و بلاست ها) و اصلی ترین ماده زمینه ای آن (كلاژن) نیز اثر می گذارد و رشد سلول ها و تشكیل كلاژن را با اشكال مواجه می سازد. افزایش گلوكز هیپركلیسمی (باعث روند ترمیم بافت می شود كه در نتایج درمان های لثه ای نیز اثرگذار خواهد بود.)
سال ها ست كه اثبات شده افراد دیابتیك نسبت به افراد سالم دچار بیماری های لثه ای شدیدتری می شوند. در این افراد بافت لثه از دندان جدا شده و پاكت های پریودنتال، تحلیل استخوان، آبسه و تأخیر در ترمیم بافت رخ می دهد. مطالعات اخیر رابطه ای را بین بیماری های لثه ای و آستانه تحمل گلوكز نشان داده اند. در بیمارانی كه پلاكت های پریودنتال در آنها بیش از ۲ میلی متر باشد مشكل تحمل گلوكز و بروز دیابت به شكل مشهودی از افرادی كه پلاك های پریودنتال كم عمق و در حد كمتر از ۳/۱ میلی متر دارند بیشتر است. مكانیسم بروز بیماری لثه ای شدیدتر در افراد دیابتیك مشابه مكانیسم سایر مشكلات مزمن این بیماری است.
در سال های اخیر این رابطه را به شكل یك ارتباط دو طرفه مطرح كرده اند؛ یعنی بیماران با مشكلات پریودنتال شدیدتر كنترل گلوكز ضعیف تری نسبت به دیابتیك هایی با لثه سالم خواهند داشت. عفونت های مزمنی همچون بیماری های لثه ای احتمالاً باعث تحریك واسطه های پیش التهابی و ساخته شدن محصولات نهایی بیشتر حاصل از
اكسیداسیون گلوكز اضافی می شوند. از این رو احتمالاً درمان بیماری های لثه ای باعث كنترل راحت تر سطح گلوكز خون خواهد شد. یك مطالعه روی ۱۱۳ بیمار مبتلا به بیماری لثه ای و دیابت نوع دو نشان داده است كه درمان بیماری لثه ای با جرم گیری و تجویز آنتی بیوتیك داكسی سایكلین باعث كاهش عوارض بیماران می شود.
مطالعات متعددی وجود دارد كه نشان می دهد بیماری های پریودنتال می تواند باعث اثرات سیستمیكی همچون آترواسكلروزیس، بیماری های ریوی مانند پنومونی و ناهنجاری های انسدادی مزمن شود.در هر حال وارد كردن معاینات و درمان های لثه ای در برنامه های پیشگیرانه و بهداشتی عمومی لازم به نظر می رسد و افراد جامعه نه تنها برای حفظ دندان های طبیعی خود بلكه جهت بهبود سلامت كلی باید مراقبت های بهداشت دهان و دندان را جدی بگیرند. انجام مطالعات گسترده تر، آینده نگر و مداخله گر برای تعیین میزان این رابطه ضروری است.

كمیته علمی ششمین همایش انجمن پریودنتولوری ایران

منبع : روزنامه همشهری