منطقه ترس و خصومت نیازدارد

صلح خاورمیانه و برگشت امید

ساعت 24 - خاستگاه اصطلاح خاورمیانه در دهه 1850 در کمپانی هند و انگلیس و توسط یک استراتژیست نیروی دریایی امریکا به نام آلفرد ماهان شکل گرفت ، تعریف آلفرد ماهان از گستره خاورمیانه مناطق اطراف خلیج فارس بود که این مناطق آسیایی ا ز عربستان سعودی تا هند وسعت داشت.

dir="RTL">به نظر می رسد برای درک اهمیت استراتژیک جهانی صلح خاور میانه باید با رویکرد جامعه شناسی تاریخی به مطالعه و شناخت علمی آن پرداخت زیرا توجه به بار سنگین تاریخی این منطقه بسیار حائز اهمیت است از این رو هنگامی که در باره خاورمیانه صحبت می کنیم باید به این نکته توجه داشت که کمتر منطقه ای در جهان می توان یافت که این همه حوادث ، رخداد ، تحولات و جنگ های مهیب را در حافظه تاریخی خود داشته باشد.منطقه خاور میانه با تمدن بیش از 7 هزار ساله بعنوان حوزه ی تمدنی یا مهد تمدن بشری نیز شناخته می شود تمدن هایی چون ، تمدن بین النهرین ، مصر باستان ، هیتی ، یونان ، شام ، پارس و شبه جزیره عربستان . در ضمن اولین و عظیم ترین امپراطوری ها نیز در این منطقه ظهور کرده اند. امپراطوری های آشوری ، هخامنشی ، مقدونی ، ساسانی، رومی ، بیزانس ، خلافت اسلامی و امپراطوری عثمانی که تاثیر عمیق و ماندگار در خاور نزدیک داشتند ( قبل از اینکه اصطلاح خاورمیانه متداول شود از نام خاور نزدیک استفاده می شد ).نکته حائز اهمیت دیگر توجه به دستاورد های علمی ، فرهنگی و اجتماعی خاور میانه است ، ابداع کشاورزی ، ارز واسط تجارت ( ضرب سکه ) بجای داد وستد کالا با کالا (ابداع اقتصاد ) ، ابداع سیستم نوشتاری و خط ابداع فرهنگ و هنر ) ، اختراع چرخ کوزه گری و چرخ آسیاب ( ابداع صنعت )، ایجاد اولین دولت ها و اولین قوانین ( ابداع سیاست ) ، ابداع نجوم و ریاضیات ( ابداع نهاد علم و آموزش ) ، و غیره اولین باردر این منطقه کشف و ابداع گردید ، اولین منشور حقوق بشر و آثار فرهنگی و ادبی بیشمار نیز از دیگر دستاورد های این منطقه محسوب می شود . نکته مهم دیگر خاور میانه بعنوان وطن سه دین اصلی جهان ؛ یهود یت ، مسیحیت، اسلام و همچنین عرفان ها و ادیان ایرانی زرتشت، مانوی و ... ( نهاد دین ) نیز حائز اهمیت است چون ادیان در جهان و بویژه در خاورمیانه نقش مهمی ایفاء کرده اند و برفرهنگ ها تاثیر گذاشته اند. خاورمیانه هم چنین واقع در چهار راهی بین قاره اروپا ، افریقا ، آسیا و هم مرز با دریای مدیترانه طی قرون متمادی دارای اهمیت استراتژیک بوده است و اولین مهاجرت ها به خارج از افریقا ( از شرق به غرب ) نیز از طریق خاورمیانه رخ داده است، ولی نقطه عطف اهمیت استراتژیک خاور میانه ، کشف ذخایر عظیم نفت و گاز در سال 1908 در ایران و در سال 1938 در عربستان و کشورهای دیگر این منطقه می باشد. از طرفی امپراطوری عثمانی بعد از شکست در جنگ حهانی اول توسط فاتحان انگلیسی و فرانسوی ، ناگزیر از پذیرش تقسیم بندی های مرزی جدید گردید و در نتیجه انگلیس و فرانسه با تعریف جدید برخی از مرز ها ی جغرافیایی ، قدرت را در خاور میانه طبق سیاست ها و منافع استعماری خود تقسیم کردند ، حدودا در اواخر دهه 1960، بخش های جدا شده از عثمانی در خاورمیانه به استقلال دست یافته بودند لذا به نظر می رسد ؛ بارسنگین تاریخ منطقه ، تعدد اقوام ، ادیان ، افراط گرایی و بنیاد گرایی، فقر گسترده ، فساد ، توسعه نیافتگی ، تنش های آبی و زیست محیطی ، مشکلات امنیت داخلی و تاسیس کشور یهودی اسرائیل و مناقشه با ساکنان فلسطینی و اخراج آنان ، خاور میانه را تبدیل به کانونی برای مناقشات و برخورد های خونین نموده است . گرچه منازعات خاور میانه بعنوان یک منبع تضاد و مناقشه بدنبال انقلاب ایران

درسال 1357 با رشد اسلام گرایی و سایر تحولات سیاسی و اجتماعی وارد فاز جدیدی گردید ، ولی به نظر می رسد بجای کاهش تنش ها ، در مطالعات جدید صلح خاور میانه می توان دید که چگونه این تحولات ، اشکال دیگر درگیری در خاور میانه را با سرعت بی سابقه ای همراه با پیامدهای محلی و بین المللی گسترش و تقویت می نماید . چالش هایی مثل ؛ افراط گرایی سیاسی که با استفاده از پوشش بنیادگرایی اسلامی برای اهداف سیاسی با پیچیدگی خاص در حال شکل گیری است نکته دیگر ، گرچه تروریسم مختص خاورمیانه نیست اما تروریسم امروز یکی از موانع صلح خاورمیانه محسوب می شود و چالش کمبود آب ، اهمیب ژئو پلتیکی آب در خاور میانه گرچه کاملا شناخته شده نیست اما تهدیدی برای آینده صلح به نظر می رسد. با این که مفهوم صلح خاورمیانه تا حدودی بخاطر شرایط حاکم بر خاورمیانه که گرفتار بی اعتمادی ، ترس ، وحشت و خشونت عمیق است به مفهومی نامتعارف و متناقض تعبیر می ( Oxymoron ) . صحبت از امید و صلح ، ساده لوحانه و حسرت بار به نظر می رسد تا آنجا که یکی از رهبران منطقه شرایط حاکم بر خاورمیانه را " خصومت و ترس غیر طبیعی " نامیده است جامعه شناسی صلح معتقد است که این شرایط ، سردی روابط و رویکرد خصمانه و تقابل است که باعث تولید واژگان خاص می شود و می توان گفت که سیاست سخت و رقابت ایدئو لوژیک دارای پتانسیلی است که جنگ های داغ بدنبال خواهد داشت . اما با توجه به پویایی های جهان اجتماعی و ایستا نبودن این شرایط ، جامعه شناسی صلح بر این باور است که درک متوازرن ، واقع بینانه و تشخیص روند ها ی آشتی و ساحتن پل های دوستی بین مردم منطقه بهترین پادزهر بد بینی و یاس نسبت به آینده است.تجزیه و تحلیل امنیت خاور میانه و حوزه های پشتیبانی از صلح ، امروزه با مفاهیم قدیمی و پارادایم های منسوخ شده کار آمد به نظر نمی رسد ، زیرا قادر به تحلیل درست پیامد ها و پیچیدگی های درگیری ها در این منطقه نمی باشد ، اما توجه به جامعه شناسی تاریخی در فرایند تجزیه و تحلیل امنیت و صلح خاورمیانه با در نظر گرفتن بار سنگین تاریخی این منطقه حائز اهمیت و ضروری می باشد .

دکتر حسن امیدوار

جامعه‌شناس و پژوهشگر صلح