مرواریدهایی که از دست می دهیم!

مرواریدهایی که از دست می دهیم

دانشمندان علم پزشكی بر این باورند كه بسیاری از بیماریهای خطرناك عفونی مانند عفونتهای خونی، رماتیسم قلبی، سوء هاضمه، بیماریهای روده و معده و بسیاری از اختلالاتی كه در ارگانیسم حیاتی بدن انسان بروز می كند، ریشه در دوران كودكی دارند. كودكی یعنی درست همان روزهایی كه دندانهای شیری ما شروع به پوسیدن می كرد و كم كم می افتاد و ما بدون توجه به پوسیدگی دندانهایمان، پسته، فندق و بادام را با ولع زیر آن خرد می كردیم و وقتی هم كه سفیدی مرواریدهای شفاف دهانمان رو به سیاهی می گذاشت، دلمان را با زدن یك بار مسواك در شبانه روز خوش می كردیم و فقط وقتی درد امانمان را می برید و كارمان به دندانپزشكی می افتاد و هزینه سنگین آن كمرمان را خم می كرد، متوجه می شدیم كه چه جفایی بر خود كرده ایم. و همین بی توجهی ها و شاید هم سنگینی هزینه درمان سبب شده است تا جامعه ما آمارهای قابل توجهی را در زمینه خرابی و پوسیدگی دندان و بیماریهای لثه كسب كند!
● پوسیدگی، بیماری شایع
طبق برآوردهای متخصصان، پوسیدگی قشر سخت دندان جزو شایعترین بیماریهای دهان و دندان در جهان است و با این كه تاكنون بیش از هشتصد نوع بیماری مختلف در این زمینه شناسایی شده است، اما همچنان پوسیدگی و بیماری لثه جزو اولین اولویتهای فعالیت بخش سلامت دهان و دندان وزارت بهداشت قرار دارد.
به اعتقاد دكتر فاضل، پوسیدگی دندان شایعترین علت مراجعه افراد به دندانپزشكی است. وی معتقد است: كشیدن، پر كردن و پوسیدگی سه شاخص عمده سنجش بهداشت دهان و دندان است، در حالی كه بچه های ۱۲ ساله در كشور ما حدود سه دندان پوسیده دارند و یا دندان خود را كشیده اند، استاندارد این رقم در كشورهای پیشرفته تنها یك دندان است و حتی به ادعای كشورهایی كه اقدامات پیشگیرانه برای جلوگیری از پوسیدگی دندان را به عمل می آورند، در جمعیت زیر ۲۰ سال دندان پوسیده وجود ندارد!
این در حالی است كه تنها با مسواك زدن مرتب دندانها و مراجعه مستمر به پزشك و استفاده از دهانشویه های معتبر می توان در مقابل این بیماری ایستاد. به طوری كه تنها با توزیع رایگان دهانشویه بین دانش آموزان مدارس كشور در سال ۷۷، شاخص دندانهای پوسیده در بین كودكان ۱۲ ساله كه در سال ۷۴ بیش از ۲ درصد بود، به ۴۸/۱ درصد كاهش یافت.
دكتر قلی پور، دندانپزشك در مورد پوسیدگی دندان می گوید: «پوسیدگی یك بیماری عفونی قابل انتقال است كه با فعالیت میكروبها در سطح دهان آغاز می شود و در ساختمان آن پیشرفت می كند. وقتی یك بیماری در اثر فعالیت میكروبها ایجاد شود، آن را بیماری عفونی می نامند و اگر بیماری بتواند از محلی به محل دیگر منتقل شود، آن را قابل انتقال می گویند. منظور این است كه طبق این تعریف پوسیدگی می تواند از یك دندان به سایر دندانها نیز سرایت كند.
البته پوسیدگی تمام سطوح دندان را یكسان مبتلا نمی كند. سطوحی مانند شیارهای برنده بخصوص در دندانهای آسیا، سطوح بین دندانی و طوق دندان تا ناحیه اتصال لثه با دندان كه محل تجمع میكروبها معمولاُ در این ناحیه است، بیشتر در معرض این بیماری قرار دارند.»
وی می افزاید: « در دهان هر فرد به طور طبیعی انواع و اقسام میكروبها وجود دارد، ولی همه میكروبهای موجود در دهان، پوسیدگی را به وجود نمی آورند. وقتی لا به لای دندان تمیز نشود، میكروبها در روی دندان لایه ای تشكیل می دهند كه پلاك میكروبی نام دارد. این پلاك لایه نرم و غلیظی است كه از مقدار زیادی باكتریهای مختلف و سلولهای موجود در دهان تشكیل می شود و چنان بر سطح دندان می چسبد كه به آسانی با آب شسته نمی شود.
هر چه زمان بیشتر بگذرد، انواع گوناگونی از میكروبها وارد پلاك می شوند و بیماری زایی آن را بیشتر می كنند. البته این پلاك با رسوب سفیدرنگی كه بر روی دندان می نشیند و با چشم قابل دیدن است تفاوت می كند و پلاك تنها با رنگهای مخصوصی كه موجب رنگ شدن پلاك می شود قابل شناسایی است.
وی در توضیح بیشتر این پلاك میكروبی بر روی دندان انسان می گوید: پلاك میكروبی چند كار در دهان انجام می دهد؛ اول روی دندان را می گیرد و رنگ طبیعی و شفاف آن را عوض می كند. سپس به جرم سخت اطراف دندان تبدیل شده و علاوه بر پوسیدگی باعث ایجاد بیماری لثه و سایر بافتهای نگهدارنده دندان می شود.
تحقیقات دندانپزشكی نشان داده است كه بعد از خوردن غذا و رسیدن مواد قندی به میكروبهای پلاك حدود ۲ تا ۵ دقیقه طول می كشد تا اسید ایجاد شود. در طی مدت ۱۰ دقیقه میزان اسید به حداكثر مقدار خود می رسد و سپس ۲۰ تا ۶۰ دقیقه در همان حال باقی می ماند و بعد از آن بتدریج به حالت عادی باز می گردد.»
وی ادامه می دهد: «با هر بار خوردن، محیط پلاك میكروبی اسیدی می شود و تا این محیط اسیدی به حالت عادی برگردد، با خوردن مجدد، محیط دهان دوباره اسیدی شده و به این ترتیب دندانها دچار پوسیدگی می شود.»
به اعتقاد پزشكان پوسیدگی دندان بیشتر بیماری جوانان است، یعنی دندانها معمولاً به فاصله بعد از بیرون آمدن بیشتر خراب می شوند تا در سنین بالاتر كه مدتی از حضورشان در دهان گذشته است. بنابراین اهمیت مراقبت و نگهداری از دندانها در این سنین كاملاً مشخص می گردد.
● لثه های قرمز علامت چیست؟
لثه به عنوان پایگاه نگهدارنده دندان و بافتی بسیار آسیب پذیر در برابر بیماری از اهمیت ویژه ای برخوردار است.
دكتر اكبری، فوق تخصص لثه، با اشاره به این كه رعایت نكردن بهداشت دهان و دندان مهمترین عامل تخریب بافت نگهدارنده دندان و ابتلا به بیماری لثه می باشد، این بیماریها را به دو گروه «ژنژیویت» و «پریودنتیت» تقسیم كرده و می گوید: «عدم رعایت بهداشت دهان و دندان منابع كافی را در اختیار باكتریهایی قرار می دهد كه عامل بیماریهای لثه هستند وبا ترشح عمومی میكروبی موجب تخریب بافتهای نگهدارنده دندان می شوند.
ژنژیویت معمولاً با التهاب و قرمزی لثه همراه است و به بافتهای عمقی دهان مثل استخوان فك سرایت نمی كند. اما پریودنتیت استخوان نگهدارنده دندان و لیگامهای مربوط را تخریب و نگهداری دندان را با مشكل مواجه می كند. البته هر دو بیماری اشكال مختلفی دارند، ولی تمامی آنها توسط باكتریها ایجاد می شوند و در این میان عواملی نظیر نقص سیستم دفاعی بدن، عوامل تغذیه ای، هورمونها و... می توانند در تشدید بیماری نقش داشته باشند.»
وی می افزاید: «نتایج تحقیقات و بررسی های انجام یافته نشانگر آن است كه باكتریهای عامل بیماری لثه از طریق بزاق دهان منتقل می شوند. یعنی تماس مشترك بزاق در افراد خانواده از طریق ظروف مشترك آب و غذا بیماری لثه را انتقال می دهند به همین دلیل انجمن پریودونتولوژی آمریكا برای درمان بیماری لثه پیشنهاد كرده است كه درمان به صورت مشترك در مورد تمامی اعضای خانواده صورت گیرد و اگر یك نفر مبتلا به این بیماری است، بقیه اعضای خانواده نیز مورد معاینه قرار گیرند.
● تأثیر دندان بر بدن
به اعتقاد یك پروفسور و متخصص دندانپزشكی در آمریكا بیماریهای دهان و دندان بر روی سلامت كل بدن تأثیرگذار هستند. علت این امر نیز آن است ،زمانی كه جرمها بر روی دندان ساخته می شوند افراد در معرض ابتلا به آماس لثه ها كه اولین مرحله از بیماریهای دهانی است قرار خواهند گرفت.
چنانچه نسبت به درمان آماس لثه اقدامات درمانی انجام نگیرد، این حالت می تواند به بروز وضعیتی شدیدتر منجر شود كه بر روی لثه ها، استخوانها و بافتهای محافظ دندانها تأثیرگذار است.
یك مطالعه كه به تازگی توسط انستیتوی ملی سلامت در آمریكا انجام گرفته است، حاكی از آن است كه حدود ۴۷ درصد از مردان و ۳۷ درصد از زنان سنین ۱۸ تا ۶۴ سال به برخی از انواع خونریزیهای مربوط به لثه مبتلا هستند كه خود می تواند زنگ خطری برای ابتلا به امراضی دیگر باشد.
دكتر صفدری، متخصص بیماریهای دهان و دندان در این باره معتقد است كه وضعیت بافتها و ساختار دهان و دندانها بر روی شرایط و وضعیت جسمانی بدن، توانایی جویدن و صحبت كردن، ظاهر و ارتباطات فردی و... بسیار تأثیرگذار است، لذا باید نسبت به سلامت این بخش از بدن توجه كافی را مبذول داشت، زیرا سلامت این بخش بر سلامت كل بدن تأثیرگذار است.
وی از جمله كارهای مهم برای پیشگیری از پوسیدگی دندانها و بیماریهای مربوط به لثه را مراجعه مرتب به دندانپزشك و معاینه دندانها توسط متخصص دانسته و می افزاید: «علاوه بر این، آگاهی افراد از چگونگی پاكیزه نگاه داشتن دندانها و بهره گیری از تكنیكهای صحیح مسواك زدن و استفاده از نخ دندان، از دیگر كارهای ضروری و مهم برای پیشگیری از پوسیدگی و بیماریهای دندانی است.» وی روش صحیح مسواك زدن را به این ترتیب برمی شمرد:
۱) سرمسواك را مقابل دندانها طوری قرار دهید كه برس مسواك با لثه زاویه ای در حدود ۴۵ درجه تشكیل دهد.
۲) به آرامی و باملایمت و به حالت چرخشی مسواك را بر روی دندان حركت داده و سطوح خارجی و داخلی بالا و پایین هر دندان با حفظ زاویه میان برس، مسواك و لثه تمیز شود.
۳) از فشار كمی بر روی مسواك استفاده شود و تمام سطوح دندان كه به وسیله آن عمل جویدن انجام می شود، به خوبی شسته و برس زده شود و اجازه دهید تا قسمت فوقانی برس یعنی نوك پره های مسواك به تمام سطوح دندان برسد و آن را به خوبی تمیز كند.
۴) وضعیت قرارگیری مسواك باید مرتباً تغییر پیدا كند.
۵) برای تمیز كردن بخش داخلی دندانهای جلو، مسواك را عمودی گرفته و به آرامی از بالا به پایین یعنی از لثه به سمت بالا و پایین حركت دهید.
۶) برای پاك كردن كامل دهان و از بین بردن میكروبها و همچنین برای تنفس بهتر و تازه شدن مجاری تنفسی زبانتان را نیز مسواك بزنید.● رژیم غذایی، دندان سالم
به اعتقاد پزشكان، پیشگیری از درد بهترین راه برای مقابله با بیماریهای دهان و دندان است و در این بین پیروی از یك رژیم غذایی صحیح در جلوگیری از پوسیدگی دندان مؤثر است.
دكتر نعمتی با اشاره به این كه پوسیدگی دندان تنها زمانی ایجاد می شود كه محیط داخلی دهان اسیدی باشد می گوید: «این حالت زمانی رخ می دهد كه مواد غذایی حاوی نشاسته یا قندهای ساده و یا به طور كلی كربوهیدراتها مصرف شود. مواد نشاسته ای نسبت به قندهای ساده (قند و شكر) مدت بیشتری در فضای دهان و بر روی دندانها باقی می مانند، بنابراین برای حفظ سلامت دندانها توصیه می شود مقدار مصرف این مواد را كاهش داده و در غیر این صورت سعی كنید از آنها به عنوان میان وعده استفاده نكنید و تا حد امكان مواد نشاسته ای را در وعده های غذایی اصلی خود مصرف نمایید.»
وی می افزاید: «مواد غذایی مختلف، برخی از غذاها تأثیر حفاظت كننده ای در برابر پیشگیری از ابتلا به بیماریهای دهان و دندان دارند كه به عنوان نمونه می توان به شیر و لبنیات اشاره كرد. این مواد به خاطر دارا بودن مواد مغذی مانند ویتامین ها، پروتئین ها و عناصر كلسیم، فسفر و منیزیم و ویتامین D تأثیر مفیدی در سلامت دندانها داشته و به رشد و استحكام دندان و بافتهای دهانی بخصوص در كودكان كمك كرده و در پیشگیری از پوسیدگی مؤثرند.»
وی می افزاید: «با وجود آن كه مطالعات بیشتری در رابطه با تأثیر مصرف شیر برروی سلامت دندانهای بالغین انجام گرفته است، اما تحقیقات انجام شده نشانگر آن است كه مواد مغذی موجود در شیر مثل كلسیم می تواند نقش محافظت كننده ای را در پیشگیری از ابتلا به بیماریهای دهان و دندان در افراد بالغ نیز داشته باشد. محققان بر این باورند كه كمبود عنصر كلسیم می تواند به افزایش بروز التهاب در دندانها و لثه منجر شود.
همچنین تحقیقات نشان از وجود ارتباط میان بیماری استئوپروز (پوكی استخوان) با بیماریهای دهان و دندان دارد. اما با وجود این موضوع به دلیل برخی عوامل جانبی مانند گرانی محصولات لبنی مصرف مواد غذایی مغذی و لبنی در بین خانواده های ایرانی بسیار كم و پایین تر از حد استاندارد جهانی است و به همین علت ما شاهد افزایش شدید بیماریهای دهان و دندان بخصوص پوسیدگی، در بین افراد جامعه هستیم.
وی در ادامه می افزاید: «بسیاری از خانواده ها نیز به دلیل هزینه های بالای انجام كارهای دندانپزشكی، تا زمانی كه كارد به استخوانشان نرسد، از مراجعه به پزشك خودداری می كنند و هر كاری كه در ابتدا به آسانی می شد با یك پركردن ساده انجام شود، عصب كشی و یا به كشیدن دندان ختم می شود. هم اكنون وضعیت بهداشت دهان و دندان به گفته بسیاری از پزشكان در حد بد و شاید هم بسیار بد باشد كه علت اصلی آن نیز به عقیده بسیاری از كارشناسان عدم تبلیغ و نداشتن برنامه های آموزشی برای افراد جامعه است.
اگر به افراد این باور داده می شد كه با مشاهده اولین آثار پوسیدگی خود به دندانپزشك مراجعه كنند، بسیاری از بیماریهای دهانی و لثه نیز در كشور از بین می رفت، كما این كه آموزش برای پیشگیری نیز واجب است، افراد با مسواك زدن صحیح و علمی و مرتب و استفاده از نخ دندان و دهانشویه های حاوی فلوراید می توانند تا حدود بسیار زیادی از ابتلا به بیماریهای دهان و دندان جلوگیری كنند.»
رئیس هیأت مدیره انجمن دندانپزشكی ایران نیز با انتقاد از نبود فرهنگ صحیح مراجعه به موقع به دندانپزشك می گوید: «بیش از ۸۰ درصد ایرانیان تنها به هنگام دندان درد به دندانپزشك مراجعه می كنند كه این امر فقط به علت مسایل اقتصادی نیست. در واقع اساسی ترین گام برای رفع مشكلات دهان و دندان مردم، ارتقای سطح فرهنگ بهداشت از سنین قبل از دبستان توسط خانواده ها و آموزش و پرورش است.»
دكتر علی یزدانی با اشاره به این كه با رعایت بهداشت دهان و دندان بیش از نیمی از مراجعات به دندانپزشكی برای ترمیم یا كشیدن دندان كاسته خواهد شد، می افزاید: «دادن یارانه برای درمان كار صحیحی نیست و ضروری است بودجه این یارانه صرف آموزش و فرهنگ سازی شود. همان طور كه در بستن كمربند ایمنی اقدامات فرهنگی بسیار گسترده ای انجام شده، ضروری است رسانه ها با كمك صاحب نظران در این راه قدم برداشته و تبلیغات محصولات به وجود آورنده پوسیدگی دندان مانند تنقلات و مواد قندی را محدود سازند.»
وی با تأكید بر این كه ترمیم دندانها هزینه سنگینی برای خانواده ها دربردارد و بار مالی فراوانی برای دولت وارد می كند، می گوید: «اگر از روز اول مدرسه در كنار لوازم تحریر به هر دانش آموز یك مسواك و خمیر دندان داده و طرز صحیح استفاده از آن به صورت تصویری آموزش داده شود، می توان طی چند سال به میزان قابل توجهی از پوسیدگی دندان افراد كاهش داد كه نتایج موفقیت آمیز این طرح در كشورهای پیشرفته قبلاً مشاهده شده است.»
● جدی بگیریم
به هر حال توجه به این نكته ضروری است كه بعد از تخریب قسمتی از دندان فوراً و در همان مراحل اولیه به داندانپزشك مراجعه كنیم، ولی متأسفانه اكثر خانواده ها از این كار سرباز زده و علت اصلی آن را هزینه بسیار سنگین نرخ دندانپزشكی برمی شمرند.
از طرف دیگر سازمانهای بیمه گر نیز كمترین خدمات را در قبال این مسأله ارایه می كنند و به دلیل هزینه های بالای آن خود را از این وادی دور كرده اند.