عادات دهانی کودکان و ناهنجاری های دندانی فک!

عادات دهانی کودکان و ناهنجاری های دندانی فکی

عادات دهانی و ناهنجاری های دندانی فکی عواملی هستند که کودک را در دوره اختلاط دندان های شیری و دائمی (۶ تا ۱۲سال) نیازمند درمان ارتودنسی می کند. این سطح از درمان را تحت عنوان ارتودنسی Interceptive مطرح می کنند که در واقع زمانی انجام می گیرد که وقت انجام درمان های پیشگیرانه ارتودنسی گذشته اما هنوز تا دوران بلوغ کودک زمان داریم و می توانیم با استفاده از دستگاه های فانکشنال الگوی حرکتی فکین و دندان ها را به مسیر طبیعی هدایت کنیم. زیرا زمانی که فرد وارد مرحله بلوغ شود و دیگر تغییر محل فکین با ارتودنسی امکان پذیر نیست و تنها می توان با استفاده از سیم ها و براکت های ارتودنسی ثابت دندان ها را به ظاهر مرتب کرد و در صورتی که فرد نیاز به جابه جایی افقی یا عمودی فکین داشته باشد راه حلی جز اعمال پیچیده جراحی وجود ندارد.
لذا توصیه می شود اگر والدین علائمی نظیر موارد زیر در کودک خود مشاهده کردند سریعاً جهت تشخیص و درمان با دندانپزشک خود مشاوره کرده تا در صورت لزوم به متخصص ارجاع گردند:
- چانه جلو زده یا جلوزدگی دندان های فک پایین (اکلوژن کلاس III)
- چانه عقب رفته یا جلوزدگی دندان های فک بالا (اکلوژن کلاس II)
- تقعر یا تحدب بیش از حد صورت با کمک بررسی نیم رخ کودک
- ناقرینگی صورت حین بازماندن یا بستن دهان (Asymetry)
- جابه جایی، شلوغی و یا درهم رفتگی دندان ها (Crowding)
- همپوشانی بیش از حد دندان های قداحی (Deepbite)
- فاصله بین دندان های قداحی فک بالا و پایین حین بسته بودن دهان (Open Bite)
- همپوشانی معکوس، به طوری که دندان های فک پایین در خلف دهان دندان های فک بالا را بپوشانند. (Cross Bite)
همچنین یک سری عادات دهانی در بعضی کودکان وجود دارد که در صورت ادامه داشتن آنها تا بعد از پنج سالگی باعث ایجاد ناهنجاری هایی در سیستم فکی دندانی کودک می شوند نظیر:
- دندان قروچه یا سابیدن دندان ها هنگام خواب و با به طور ناخودآگاه (Bruxism)
- فشار دادن دندان ها روی هم به طور ناخودآگاه (Clenching)
- مکیدن انگشت ها به خصوص انگشت شست (Thumb Sucking)
- مکیدن یا گزیدن لب (Lip biting)
- خیس کردن مداوم لب یا زبان (Lip Licking)
- جویدن ناخن ها (Nail biting)
- تنفس دهانی با علامت بازماندن دهان به خصوص هنگام خواب (Mouth breathing)
- قراردادن زبان بین دندان ها به خصوص هنگام بلع و بسته بودن دهان (Tongue trusthing)
همچنین خودآزاری با منشاء روانی (Self mutation)
• درمان عادات دهانی کودکان
برای درمان عادات دهانی کودکان در ابتدا از روش جایزه درمانی استفاده می کنیم یعنی با صحبت کردن با کودک و دادن توضیحات قانع کننده به وی به تدریج کودک را به ترک عادت تشویق می کنیم. به این شکل که جدولی را تهیه کرده و با کودک قرار گذاشته می شود که مثلاً هر روزی که این عمل را انجام ندهد در این جدول علامتی خواهد خورد و اگر تعداد علامت ها به مثلاً پنج عدد رسید، کودک هدیه ای را از طرف والدین یا دندانپزشک خود دریافت خواهد کرد. دادن تذکرهای پی درپی و یا اخم کردن یا عصبانی شدن در این روش قطعاً نتیجه را معکوس خواهد کرد. در صورت بی نتیجه بودن این پروسه، از روش یادآوری استفاده می کنیم. بدین طریق که علامتی روی مثلاً انگشتی که کودک می مکد می گذاریم تا زمانی که وی می خواهد آن را بمکد به وی یادآوری کند که این کار می تواند به او صدمه بزند. در نهایت استفاده از دستگاه های ترک عادت زمانی توصیه می شود که هیچ یک از راه های فوق موثر واقع نشده و کودک برای ترک عادت به مانعی فیزیکی نیاز دارد. بدین صورت که پس از قالب گیری از دهان، دستگاهی برای بیمار ساخته می شود که بسته به میزان همکاری کودک می تواند به طور ثابت یا متحرک (چند ساعت در روز) استفاده شود. شبکه ها و حلقه های مفتولی که در دستگاه تعبیه می شود امکان مثلاً مکیدن انگشت را از کودک می گیرد. مدت استفاده از دستگاه نیز بسته به کسب نتیجه متفاوت است.
در مورد فشاردادن دندان ها روی هم و دندان قروچه که کودک را علاوه بر ساییدگی دندان ها دچار سفتی عضلات صورت و یا ناراحتی در مفصل گیجگاهی فکی می کند علت می تواند اضطراب باشد. لذا حمایت بیشتر از کودک و جلب اعتماد بیشتر وی و حتی در صورت نیاز استفاده از برخی آرامبخش ها با دوز بسیار پایین می تواند نتیجه بخش باشد و اگر مشکل رفع نشد استفاده از گاردهایی که به شکل پلاستیک های نرم یا سخت نعلی شکل ساخته شده و در دهان کودک قرار می گیرند توصیه شده است. خیس کردن لب علائم فکی به جای نمی گذارد اما قرمزی، التهاب و پوسته پوسته شدن خطوط دورلبی را به دنبال دارد. اما مکیدن و گاز گرفتن لب علاوه بر نشانه های فوق می تواند بیرون زدگی دندان های فک بالا یا پائین را به دنبال داشته باشد. جویدن ناخن و خودآزاری نیز بیشتر جنبه روانی دارند و نیاز به ارجاع به روانپزشک مورد توجه قرار می گیرد. اما مکیدن انگشت که جزء شایع ترین عادت ها دهانی است علاوه بر بیرون زدگی دندان های قدامی بالا و عقب رفتگی دندان های قدامی پایین به علت پایین افتادن زبان از محل طبیعی خود که سقف کام است باعث تنگی قوس فک بالا نیز می شود پس به دستگاهی نیاز است که علاوه بر ایجاد مانعی برای به دهان بردن انگشت، دارای ابزار کافی جهت باز کردن قوس فک بالا نیز باشد. در Tongue trvst که در واقع به علت باقی ماندن عادت بلع نوزادی در کودکان است، کودک برای بستن کامل فضای دهانی و تلفظ برخی حروف زبان را بین دندان های قدامی و فک قرار می دهد که این کار مانع رویش کامل این دندان ها می شود به طوری که حین بستن دهان بین آنها فاصله وجود دارد. درمان های مختلفی برای این ناهنجاری وجود دارد که در تمام آنها کودک تمرین می کند که هنگام بلع یا بستن دهان زبان را در محل طبیعی خود یعنی سقف دهان قرار دهد. مثلاً لیوان آبی را در دسترس وی قرار داده و از او خواسته می شود که هر چند وقت یک جرعه از آن بنوشد و حین فرو دادن زبانش را روی سقف دهانش قرار دهد. و یا اینکه آب نبات را با نوک زبانش در سقف دهان نگه دارد. در صورتی که این درمان ها موفقیت آمیز نبود دستگاهی برای کودک ساخته می شود که دارای شبکه ای فلزی است که از جلو آمدن زبان و قرارگیری آن بین دندان های قدامی جلوگیری می کند؛ در نتیجه بین این دندان ها مانعی برای رویش وجود نداشته تا زمانی که به هم برسند و فاصله برطرف شود.
اما علت تنفس د هانی بسته بودن راه هوایی بینی است که منشاء آن می تواند انحراف تیغه میانی بینی، پولیپ های بینی و یا وجود لوزه های بزرگ باشد و نشانه آن باز ماندن دهان بیمار به خصوص هنگام خواب است؛ درمان آن نیز جراحی با هدف رفع علت اولیه است. در صورت به تعویق انداختن درمان علاوه بر علائم فوق و تو دماغی حرف زدن، تنگی فکین و نیز دراز شدن صورت به دلیل پائین افتادن زبان برای ایجاد راه هوایی از طریق دهان است. درمان ارتودنسی پس از جراحی شامل دستگاهی برای باز کردن قوس فکین است که در صورت ناهنجاری های دیگر دندانی اجزایی نیز به آن اضافه می شود.در مورد مسائلی از قبیل بیرون زدگی فک بالا یا پایین، تحدب یا تقعر بیش از حد و یا ناقرینگی صورت که به دلیل رشد زیاده از حد و یا عدم رشد یکی از فکین است از دستگاه های فانکشنان بهره می بریم که بسته به مورد کودک، رشد یکی از فکین را تحریک و مانع رشد بیش از حد فک مقابل می شود و بدین طریق الگوی طبیعی قرارگیری فکین را برقرار می کند. دستگاه های ارتودنسی Interceptive باید تا دو سال پس از اتمام جهش رشدی دوران بلوغ در دهان باقی بمانند و در صورتی که پس از رفع مشکل ظاهری سریعاً برداشته شوند احتمال برگشت به حالت قبل وجود دارد.استفاده از زمان جهش رشدی در دوران بلوغ که برای دختران ۱۰ تا ۱۲ سال و برای پسران ۱۲ تا ۱۴ سال است برای درمان ارتودنسی به خصوص مواردی که نیاز به حرکت یا گسترش فکین هست، اهمیت زیادی دارد و تاکید دندانپزشکان به والدین جهت انجام معاینات ارتودنسی در حدود ۷ سالگی، به دلیل پیشگیری از نیاز به جراحی فکین در آینده است.