گیج کردن بازار ارز

ساعت 24 - تغییر سکاندار بانک مرکزی از سیاست های جدیدی در زمینه مدیریت نرخ ارز رونمایی شده است. محمدرضا فرزین از همان ابتدا بر تثبیت نرخ ارز در سامانه نیما تاکید و اعلام کرد که قیمت دلار برای مدت یک سال در این سامانه 28 هزار و 500 تومان خواهد بود. هدف از تعیین این نرخ دستوری نیز واردات مواد اولیه، ماشین‌آلات و تجهیزات و همچنین کالاهای اساسی عنوان شده است. از نظر کارشناسان دلار 28500 تومانی نیمایی کارکردی مشابه دلار ترجیحی خواهد داشت و باید منتظر شکل رانت های پشت پرده در سایه تخصیص آن به واردکنندگان باشیم.

رئیس بانک مرکزی در روزهای گذشته از یک سیاست جدید ارزی دیگر نیز رونمایی کرده است. وی گفته که در نیمه بهمن ماه امسال بازار مبادله ارز و طلا راه اندازی می کند و هدف از راه اندازی این بازار را نیز تامین 40 نوع نیاز غیرتجاری عنوان کرده است. وی در همین راستا نیز گفته «به سمتی حرکت می ‌کنیم که تمام نیازهای ارزی رسمی و بانکی در بازار مبادله و سامانه نیما تامین شود».گزاره جدید رئس بانک مرکزی اما همچون سیاست تثبیت نرخ دلار نیمایی با موجی از انتقادات همراه شده است. هرچند جزئیات بازار مبادله ارز و طلا هنوز اعلام نشده اما گمانه زنی هایی در خصوص کارکرد آن وجود دارد. برخی شنیده ها حاکی از آن است که این بازار قرار است جایگزین بازار متشکل ارزی شود. در این شرایط باید پرسید که بازار مبادله چه ویژگی ای دارد که بازار متشکل نداشته است؟ برخی نیز می گویند که قرار است بازار متشکل ارزی و بازار نیما یکی شوند و بازار واحدی تحت عنوان بازار مبادله ایجاد شود. هرچند یکی شدن این دو بازار را می توان به فال نیک گرفت اما با توجه به تاکید چندباره محمدرضا فرزین بر تثبیت نرخ دلار در سامانه ادغام این بازارها و یکی شدن آنها دور از انتظار به نظر می رسد. همچنین برخی از احتمال شکل گیری یک بازار جدید در کنار سایر بازارها سخن می گویند که در این حالت باید منتظر شکل گیری یک نرخ جدید ارز در اقتصادی باشیم که هم اکنون با نرخ های متعددی اعم از نرخ حواله سنا، نرخ حواله نیما، نرخ حواله ETS، نرخ اسکناس مسافری، نرخ اسکناس توافقی، نرخ اسکناس سنا و نرخ غیررسمی ارز اداره می شود. هرچند کارکرد اصلی بازار مورد نظر فرزین چندان مشخص نیست اما اگر قرار باشد بازار ارز همچون گذشته زیر سایه سیاست های دستوری اداره شود چشم انداز بلندمدت قیمت ارز بدون شک افزایشی خواهد بود.

سیاست «از این ستون به آن ستون فرج است»

در همین راستا پیمان مولوی، تحلیلگر اقتصادی در گفتگو با «جهان صنعت» گفت: وقتی بازار متشکل ارزی وجود دارد بانک مرکزی به راحتی می تواند سامانه نیما را حذف و این دو بازار را در هم ادغام کند. با یکی شدن این بازارها نیز سیاست گذار می تواند نیازهایی که برای ارز وجود دارد را بر اساس بازار تازه شکل گرفته تامین کند. وی در خصوص کارکرد بازار مبادله ارزی که از سوی رئیس بانک مرکزی مطرح شده بیان کرد: اگر یک بازار واحد وجود داشته باشد نیازهای ارزی واردکنندگان و صادرکنندگان با یک نرخ واحد که بر اساس واقعیت های اقتصادی قیمت گذاری می شود تامین خواهد شد. هرچند مشخص نیست که منظور رئیس بانک مرکزی از بازار مبادله ارزی چیست اما اگر قرار باشد بازار متشکل و نیما یکی شوند و یک بازار واحد شکل بگیرد ممکن است به سمت واقعی شدن قیمت ارز در کل سیستم ارزی و اقتصادی کشور حرکت کنیم.

مولوی ادامه داد: موضوع ابهام آمیز این است که اگر هدف ایجا یک بازار واحد ارزی باشد سیاست تثبیت نرخ ارز مورد نظر بانک مرکزی و تعیین نرخ 28 هزار و 500 تومانی ارز در سامانه نیما برای چیست؟ شاید سیاست گذار به دنبال این است که سیاست از این ستون به آن ستون فرج است را در پیش بگیرد. در این حالت نه بانک مرکزی سیگنال قوی ای به بازار ارز می دهد و نه فعالان اقتصادی آگاهی کافی نسبت به آنچه اتفاق می افتد دارند. اگر رویکرد بانک مرکزی همین باشد که گفته شد قدرت پیش بینی پذیری فعالان اقتصادی از بین می رود که در حالت احتمال خروج سرمایه بیشتر نیز خواهد شد.

به باور این تحلیلگر اقتصادی، در خصوص بازار طلا هم به نظر نمی رسد نیازی به راه اندازی یک بازار جداگانه وجود داشته باشد. بورس کالا محفل مناسبی برای عرضه و تقاضاست و مشخص نیست که چرا سیاست گذار می خواهد بازاری را هم برای مبادلات طلا ایجاد کند.

نام گذاری های متعدد زمینه ساز سواستفاده های بیشتر

حسن فروزان فرد، کارشناس اقتصادی و عضو هیئت نمایندگان اتاق بازرگانی تهران نیز به «جهان صنعت» گفت: آنچه که طی سالهای گذشته در فرآیند بازار ارز و طلا با آن مواجه بوده ایم نام گذاری های متعدد با فرم های مختلف بوده که در راستای آن تلاش شده اصل گرفتاری که در بازار وجود دارد (که عامل اصلی نوسانات نرخ ارز است) پوشش داده شود اما هیچ گاه موفقیتی در این زمینه حاصل نشده است.به گفته وی، حوزه نرخ ارز و طلا در چند سال گذشته پر واژه ترین بخش های اقتصاد ایران بوده و دلیل این مساله نیز اجرای ایده ها و برنامه ها و روش های جدیدی بوده که همه آنها در صدد این بوده اند علت های اصلی و ریشه ای نابسمانی ها و جهش های قیمتی را نادیده بگیرند.

فروزان فرد افزود: این نگرانی وجود دارد که در دوره ریاست جدید بانک مرکزی نیز رویه سالهای گذشته تکرار شود. واقعیت این است که اقتصاد ایران با کسری منابع ارزی روبروست و توان تامین نیازهای ارزی و تقاضاهای موثر بازار را ندارد. در کنار این مساله نیز نگرانی هایی در خصوص آینده سیاسی و اقتصادی و همچنین ارتباطات ایران با جامعه بین الملل به چشم می خورد. در این شرایط، مجموعه ای از درخواست ها برای ارز نیز وجود دارد که این درخواست ها در سایه موارد یاد شده این تصور را ایجاد کرده که نرخ ارز بالاتر از نرخی است که در سامانه نیما اعلام می شود. نکته قابل توجه آنکه این تصور کاملا درست و واقعی است چه آنکه نرخ های بازار به صورت واقعی مورد خرید و فروش قرار می گیرند و چون در بازار قیمت شکل می گیرد باید نرخ آنها را واقعی قلمداد کنیم.

عضو هیئت نمایندگان اتاق بازرگانی ادامه داد: هرچند در شرایطی که بازار هیجانی و دچار نابسامانی می شود ممکن است بخشی از افزایش قیمت ارز ناشی از فعالیتهای دلالی باشد اما این مساله علت ریشه ای افزایش قیمت ارز نیست. سیاست گذار باید به روشنی بیان کند که چرا نرخ ارز تا این اندازه باید تغییر و تحول داشته باشد.

به باور وی، نکته مهم این است که بازیگران واقعی بازار درک درستی از نرخ تورم در اقتصاد دارند و به طور روشن و شفاف وضعیت قدرت خرید پول ملی را در مواجه با ارز درک می کنند. ضمن اینکه ما کشوری هستیم که عمده بودجه مبتنی بر درآمدهای ارزی است که تبدیل به ریال می شود و وقتی مشخص می شود که بودجه کسری دارد و شرایط افزایش پایه پولی به وجود می آید زمینه های تورم پایدار بالا را در اقتصاد ایجاد می کند. فعالان بازار ارز نیز به خوبی می دانند که در تورم 50 درصدی نرخ ارز به سرعت خود را با واقعیت ها تطبیق می دهد و خود را با کالاهای دیگر به روز می کند.

این فعال اقتصادی خاطرنشان کرد: این نوع از نام گذاری ها و سامانه های پی در پی و عناوین متعدد و وجود نرخ های متعدد ارز به پیچیدگی ماجرا می انجامد و حتی می تواند زمینه های لازم برای سواستفاده های بیشتر و جدید را ایجاد می کند تا شفاف شدن بازار و رسیدن به نتیجه موثر. بنابراین نمی توان با نام گذاری های جدید و سیاست هایی از این دست که مورد نظر بانک مرکزی است بهبود منطقی در بازار ارز ایجاد کرد.