رایزنی‌های برجامی پس از 4 روز از سر گرفته خواهد شد
پررنگ‌تر شدن امید به دیپلماسی
ساعت 24-روز گذشته دومین دور هجدهمین نشست کمیسیون مشترک برجام در پایتخت اتریش پایان یافت. براساس توافق صورت گرفته میان هیات‌های نمایندگی ایران، چین، روسیه، فرانسه، بریتانیا، آلمان و ایالات متحده امریکا که از روز سه‌شنبه (17 فروردین) تا روز گذشته در وین رایزنی‌های زنجیره‌ای را پیش بردند، دور آتی رایزنی‌های فنی و حقوقی برای احیای توافق هسته‌ای روز چهارشنبه 25 بهمن ماه مجددا در پایتخت اتریش از سر گرفته خواهد شد.
در پایان جلسه روز گذشته، توافق شد جلسه آتی کمیسیون در سطح معاونان در روز چهارشنبه ۲۵ فروردین در وین برگزار شود و بلافاصله در چارچوب گروه‌های کارشناسی، رایزنی‌های فنی و تخصصی به صورت فشرده جهت تهیه و ارایه فهرست اقداماتی که باید از سوی همه طرف‌ها در حوزه رفع تحریم و اقدامات هسته‌ای برای احیای برجام صورت گیرد، ادامه یابد.
اتحادیه اروپا: به تلاش‌های دیپلماتیک ادامه می‌دهیم
اتحادیه اروپا بعد از پایان دومین دور نشست کمیسیون مشترک برجام در وین، با صدور بیانیه‌ای گفت در این گفت‌وگوها ابعاد بازگشت احتمالی امریکا به توافق هسته‌ای بررسی شد. براساس ترجمه خبرگزاری فارس، در این بیانیه آمده است: «نشست کمیسیون مشترک برجام روز جمعه به صورت حضوری ادامه پیدا کرد. کمیسیون مشترک، مسوولیت نظارت بر برجام را برعهده دارد. این جلسه به ریاست «انریکه مورا»، معاون «جوزپ بورل» مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا برگزار شد که در آن نمایندگان ایران، فرانسه، انگلیس، چین و روسیه حضور داشتند. سازوکارها جهت تضمین بازگشت به برجام و اجرای موثر آن نیز مورد بحث قرار گرفت. دو گروه کارشناسی رفع تحریم و اجرای مقدمات هسته‌ای نیز اقدامات خود را به اطلاع کمیسیون مشترک رساندند. با توجه به بیانیه مشترک وزرای خارجه کشورهای عضو برجام در تاریخ ۲۱ دسامبر ۲۰۲۰، اعضای [کمیسیون مشترک] بر اراده خود جهت تداوم تلاش‌های مشترک دیپلماتیک تاکید کردند. هماهنگ‌کننده [جوزپ بورل] به تماس‌های جداگانه با تمام کشورهای عضو برجام و همچنین امریکا ادامه خواهد داد. کمیسیون مشترک، گروه‌های کارشناسی را ملزم کرد تا اقدامات خود را ادامه داده و توافق کرد تا در هفته آینده مجددا در وین نشست برگزار کند.»
پس از پایان نشست روز گذشته، میخاییل اولیانوف، نماینده روسیه در سازمان‌های بین‌المللی مستقر در وین در توییتی از حصول پیشرفت اولیه در گفت‌وگوها خبر داد و نوشت: کمیسیون مشترک برجام پایان یافت. طرف‌های برجام کارهای انجام شده در سه روز گذشته توسط کارشناسان را بررسی کردند و با رضایت پیشرفت اولیه حاصل شده را مورد توجه قرار دادند. کمیسیون هفته آینده برای ادامه این حرکت مثبت، تشکیل جلسه خواهد داد.
نماینده چین در نشست کمیسیون برجام هم بعد از پایان این نشست گفت: گفت‌وگوها درباره توافق هسته‌ای در مسیر درست پیش می‌رود و میزان اختلافات در حال کاهش است. امریکا باید فورا وعده خود درباره برداشتن تحریم‌های یکجانبه علیه ایران را عملی کند.
رایزنی‌های فنی عراقچی با رافائل گروسی
عباس عراقچی، معاون سیاسی وزیر خارجه که ریاست هیات ایرانی را در رایزنی‌های وین برعهده داشت روز پنجشنبه همزمان با تداوم کار 2 کارگروه کارشناسی با رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی دیدار کرد. پیش از عراقچی، رابرت مالی نیز با گروسی دیداری دوجانبه داشت.
مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، پس از دیدار با معاون سیاسی وزیر امور خارجه در حساب کاربری‌اش در توییتر نوشت: «گفت‌وگویی مفصل با عراقچی، معاون وزیر امور خارجه ایران، درباره رایزنی‌های فعلی و اقدامات دوجانبه‌ای که در جریان هستند، انجام شد. آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در حمایت از برجام و دیگر مسائل، به راستی‌آزمایی و نظارت در سطح فنی و تخصصی در ایران ادامه خواهد داد.»
دیدار عراقچی با گروسی در حالی صورت گرفت که ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در حال حاضر در دو حوزه به تعامل با یکدیگر نیاز دارند. آژانس بین‌المللی انرژی اتمی طبق متن برجام، مسوولیت راستی‌آزمایی تعهدهای هسته‌ای ایران را برعهده دارد. از سوی دیگر در یک سال اخیر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی با استناد به اسنادی که رژیم اسراییل دراختیار این نهاد فنی قرار داده و ادعا می‌کند گویای تخلف هسته‌ای ایران است تحقیقات جدیدی را برای صحت‌سنجی این ادعاها آغاز کرده است.
عباس عراقچی پس از دیدار با گروسی در گفت‌وگو با خبرگزاری صدا و سیما درباره محورهای مورد بحث در این دیدار گفت: در جریان مذاکراتی که الان در حال انجام است، زمانی به جمع‌بندی برسیم، وظایفی هم برای آژانس بین‌المللی انرژی اتمی وجود دارد که بتواند وظایفش را به خوبی انجام دهد و لازم بود ایشان (گروسی) را در جریان آخرین وضعیت مذاکرات قرار دهم و هماهنگی بیشتری بین ما به وجود بیاید برای زمانی که لازم است آژانس ورود پیدا کرده و نقش خودش را ایفا کند.
معاون سیاسی وزیر خارجه در ادامه افزود: تعامل بین ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درباره موضوعات مورد اختلاف و سوالاتی که وجود دارد، ادامه خواهد یافت و اطمینان داریم در یک تعامل سازنده، اگر حسن‌نیت وجود داشته باشد، ان‌شاءالله این مسائل می‌تواند حل و فصل شود و ما برای همیشه این مسائل را کنار بگذاریم.
رافائل گروسی در سال گذشته (1399) دو بار در شهریور و اسفند ماه به ایران سفر کرد. براساس توافقی که در آخرین نشست شورای حکام صورت گرفت، مقرر شد هیاتی از آژانس به ریاست معاون مدیرکل در ماه آوریل به تهران سفر کند که برخی رسانه‌ها روز پنجشنبه از تعویق این سفر خبر دادند.
تغییراتی که نشست وین ایجاد کرد
هجدهمین دور از نشست کمیسیون مشترک برجام در حالی پایان یافت که در حاشیه این نشست هیات نمایندگی ایالات متحده به ریاست رابرت مالی با هیات‌های 1+4 دیدار داشت. علی‌رغم حضور همزمان هیات امریکایی در وین، هیچ دیداری میان هیات‌های نمایندگی ایران و امریکا صورت نگرفت و همزمان نماینده امریکا هم در دو دور نشست کمیسیون مشترک برجام حضور نداشت. با این همه حضور همزمان هیات امریکایی در وین در شرایطی که وضعیت امروز برجام نتیجه سیاست‌های دولت دونالد ترامپ، رییس‌جمهور پیشین ایالات متحده است، گویای تحول جدید در روند تلاش‌ها برای احیای توافق هسته‌ای بود. همزمان موافقت هیات‌های حاضر در وین برای ادامه روند رایزنی‌ها به خودی خود گویای پیشرفت در کار دو کارگروه کارشناسی است.
به گزارش «اعتماد»، نشست وین نوع پرسش مطرح درباره فرجام برجام را تا حدودی تغییر داد. تا پیش از برگزاری این نشست، مهم‌ترین پرسش این بود که آیا ایالات متحده در سایه ریاست‌جمهوری جو بایدن قصد بازگشت به توافق هسته‌ای با ایران با همان چارچوب به دست آمده در جولای 2015 را دارد یا خیر؟ حضور هیات امریکایی در وین همزمان با برگزاری نشست حضوری کمیسیون مشترک برجام و تشکیل دو کارگروه برای رفع تحریم و بررسی گام‌های هسته‌ای ایران منجر به تغییر این پرسش شد و اکنون هیات‌های ایران، 1+4 و امریکا در حالی وین را به مدت 4 روز ترک می‌کنند که پرسش اساسی این است: مختصات نقشه راه بازگشت به برجام که در وین روی میز قرار گرفته، چیست؟
هر چند که نشست وین به دلیل حضور همزمان هیات‌های نمایندگی اعضای اولیه برجام در یک مکان آن هم پس از قریب به 4 سال بقای برجام در اغما بیشتر به چشم رسانه‌ها آمد اما این نشست نتیجه دومینویی از رایزنی‌های پشت پرده و اعلام نشده در حداقل دو ماه اخیر بود. تنها چند ساعت پیش از اعلام خبر برگزاری نشست وین بود که رسانه‌ها از نشست هیات‌های نمایندگی ایران و اروپا در فرانکفورت خبر دادند. نشستی که گفته می‌شود ایران در آن به صراحت طرح گام به گام بازگشت به برجام را رد و تاکید کرده که در هر نقشه راهی انتهای مسیر باید کاملا مشخص باشد. پس از انتشار این خبر به علاوه برگزاری آنلاین کمیسیون مشترک برجام در جمعه گذشته بود که رسانه‌ها با استناد به تحولات جاری نوشتند که ایران و امریکا از بن‌بست چه کسی گام اول را برای بازگشت به برجام بردارد، خارج شدند.
ابهام در جزییات اختلاف‌های موجود میان ایران و امریکا
پس از پایان نشست کمیسیون مشترک برجام، رسانه‌های غیرایرانی به نقل از منابع دیپلماتیک ایرانی و غیرایرانی اخباری را درباره فضای حاکم بر رایزنی‌ها، اختلاف‌های باقی مانده و پیشرفت‌های صورت گرفته منتشر کردند که عملا راستی‌آزمایی این ادعاها به دلیل ابهام در جزییات نقشه راه روی میز و عدم دسترسی خبرنگاران به هیات‌های حاضر در وین به دلیل شرایط کرونا آسان نیست.
با این همه به نظر می‌رسد که هر چند فضای حاکم بر رایزنی‌ها «سازنده و رو به جلو» توصیف می‌شود اما نمی‌توان با قاطعیت از مثبت بودن کامل فضا و در دسترس بودن راهکار نهایی در بازه زمانی کوتاه‌مدت صحبت کرد. نگاهی به سوژه‌های مطرح شده به عنوان سرفصل اختلاف‌ها چند پرسش را پررنگ‌تر از سایر نکته‌های ابهام می‌کند:
1- آیا با توجه به سخنان هیات ایرانی مبنی بر عبور طرفین از راهکار گام به گام و پذیرش مخالفت ایران با این گام در نشست کمیسیون مشترک برجام، امریکا طرح ایران مبنی بر برداشته شدن تمام تحریم‌ها در یک گام را پذیرفته است؟ آیا امریکا پذیرفته است که تمام تحریم‌های وضع شده در دوره دونالد ترامپ به شمول تحریم‌هایی که برچسب غیرهسته‌ای خورده‌اند را لغو کند؟
2- راستی‌آزمایی رفع تحریم‌ها یکی از شروط اصلی ایران برای بازگشت به اجرای تعهدات برجامی است که در توییت روز گذشته وزیر خارجه ایران هم دوباره مورد تاکید قرار گرفت. در چه شرایطی این راستی‌آزمایی قابل انجام است و علاوه بر آن تهران به چه بازه زمانی برای انجام این راستی‌آزمایی نیاز دارد؟ در پاسخ به این سوال باید توجه داشت که راستی‌آزمایی لغو تحریم‌ها صرفا با چند امضای رییس‌جمهور بایدن و لغو تحریم روی کاغذ ممکن نیست.
3- امریکا چه شرایط زمانی را برای بازگشت ایران به اجرای تعهدات برجامی مشخص کرده است؟ نمی‌توان با خوش‌بینی ادعا کرد که واشنگتن حاضر به لغو تمام تحریم‌ها و فرصت دادن به تهران برای راستی‌آزمایی این امر پیش از بازگشت ایران به اجرای تعهدات باشد. در چنین شرایطی یا باید یکی از دو طرف از خواسته‌های اعلامی در رسانه‌ها دور شده باشند یا راهکار میانه‌ای که برای هر دو طرف برد-برد باشد حاصل خواهد شد که باید دید مختصات این راهکار چیست.
تکرار موضع ایران درباره لغو تحریم‌ها
مهم‌ترین پرسش در فضای سیاسی ایران در چند روز گذشته نحوه لغو تحریم‌های امریکا علیه ایران و دامنه این لغو است. در 48 ساعت گذشته عباس عراقچی و کاظم غریب‌آبادی، نماینده ایران نزد سازمان‌های بین‌المللی در وین در دو گفت‌وگوی مجزا تا حدودی به این پرسش پاسخ داده اما همان مواضعی را تکرار کرده‌اند که دیپلمات‌ها آن را مواضع حداکثری و قابل تغییر در پشت میز مذاکره می‌خوانند. عباس عراقچی، معاون سیاسی وزیر خارجه در گفت‌وگو با خبرگزاری صدا و سیما موضع ایران درباره لغو تحریم‌ها را ترسیم کرده و گفت: «طبق مواضع اصولی جمهوری اسلامی ایران، در «کارگروه تحریم» درباره برداشته شدن یک جای تحریم‌ها به صورت دقیق مذاکره می‌کنیم، چه تحریم‌هایی و چگونه و مشخصات آنها همه باید دقیق روشن شود. تحریم‌هایی که باید برداشته شود از نظر ما شامل همه تحریم‌های برجامی و همه تحریم‌های دوران ترامپ می‌شود. امریکا باید همه اقداماتش را یک‌جا انجام دهد و بعد ما راستی‌آزمایی می‌کنیم و بعد ایران هم اقداماتش را انجام خواهد داد.»
عباس عراقچی در گفت‌وگو با پرس‌تی‌وی نیز بخش دیگری از موضع ایران را تکرار کرده و با رد پذیرش هرگونه اقدام گام به گام گفت: «تا وقتی امریکا تمام تحریم‌های اعمال شده را لغو نکرده و به برجام بازنگشته باشد، هیچ یک از فعالیت‌های هسته‌ای ایران به ویژه در حوزه غنی‌سازی نه متوقف می‌شود و نه حتی روند کاهشی پیدا می‌کند. غنی‌سازی ۲۰درصد ما اکنون با سرعتی حتی فراتر از سرعتی که مجلس شورای اسلامی در قانون خودش پیش‌بینی کرده بود، پیش می‌رود و مواد غنی شده ۲۰درصد در حال تولید است.»
کاظم غریب‌آبادی نیز در گفت‌وگو با پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر رهبری، منظور ایران از لغو تمام تحریم‌های امریکا را این‌گونه توضیح داد: «تحریم‌هایی که باید برداشته شود، کاملا مشخص است. اولا، تمامی تحریم‌هایی که برابر برجام لغو شد، ولی دولت امریکا مجددا آنها را اعمال کرد، باید لغو شود. ثانیا، دولت ترامپ برخی تحریم‌های جدیدی را علاوه بر تحریم‌هایی که تحت برجام لغو شده بود، وضع کرد. این تحریم‌ها هم باید لغو شود. ثالثا، تحریم‌هایی هست که به بهانه‌های غیرهسته‌ای وضع شد. این تحریم‌ها هم باید به‌صورت کامل رفع شود. برای ما این‌گونه نیست که مثلا رییس‌جمهور امریکا برخی فرمان‌های اجرایی را برای لغو تحریم‌ها امضا کند تا این اطمینان برای ما حاصل شود که تحریم‌ها واقعا رفع شده‌اند. تحریم‌ها نه روی کاغذ، بلکه باید به‌صورت عملی لغو شود. به همین دلیل است که رهبر انقلاب نیز بحث راستی‌آزمایی لغو تحریم‌ها را مطرح کردند و تبدیل به سیاست جمهوری اسلامی ایران شد و در گفت‌وگوهای مختلف هم منعکس‌شده و مورد تاکید قرارگرفته و پیگیری می‌شود.»
تکرار موضع ایران درباره جنس تحریم‌هایی که باید پیش از بازگشت تهران به اجرای تعهدات برجامی برداشته شوند به علاوه تاکید بر روند راستی‌آزمایی در فضای مجازی موجی از واکنش‌ها را به دنبال داشت و در حالی که برخی این سخنان را موضع حداکثری دانستند اما برخی از کارشناسان این موضوع را مهم‌ترین و اصلی‌ترین سوژه اختلاف دانستند که به آسانی حل نخواهد شد.
پیام‌های تحریمی متناقض ایالات متحده
هرچند که رابرت مالی و عباس عراقچی، روسای هیات‌های نمایندگی ایران و امریکا بدون هرگونه دیداری وین را ترک کردند اما مقام‌های هر دو کشور در چهار روز گذشته بیشترین پیام‌ها را خطاب به یکدیگر به شکل غیرمستقیم و البته از تریبون رسانه‌ها رساندند. در حالی که تهران همچنان بر لزوم لغو تمام تحریم‌ها و راستی‌آزمایی این اقدام امریکا پیش از هرگونه اقدام برجامی خود اصرار دارد، دولت بایدن دو سیگنال متفاوت در این باره در 48 ساعت گذشته بروز داد. «ند پرایس» سخنگوی وزارت خارجه امریکا در نشست خبری روز پنجشنبه با دشوار خواندن گفت‌وگوها در وین گفت: «ما آماده‌ایم گام‌های ضروری برای بازگشت به پایبندی به برجام را برداریم که شامل رفع تحریم‌هایی غیرمرتبط با برجام نیز می‌شود اما ما هیچ مشوق یکجانبه‌ای به ایران ندهیم تا به [پایبندی به تعهداتش ذیل] توافق هسته‌ای بازگردد.»
اعلام آمادگی ند پرایس برای رفع تحریم‌های غیرمرتبط با برجام بلافاصله با واکنش‌های متفاوت در فضای مجازی روبه‌رو شده و برخی آن را عقب‌نشینی قابل توجه واشنگتن در مسیر احیای برجام خواندند. با این‌همه ادامه اظهارات پرایس و تکرار ادعای دست داشتن ایران در اقدام‌های مخرب در منطقه باعث شد تا بسیاری از کارشناسان نتوانند تمایل اولیه برای لغو تحریم‌های غیربرجامی علیه ایران را به سیگنال چندان قوی تعبیر کنند. پرایس در این باره افزود: «هنگامی که بحث از اقدامات مخرب ایران، شامل حمایت از تروریسم، نقض حقوق بشر، موشک‌های بالستیک و حمایت از نایبان مطرح می‌شود ما مقابله با آنها را ادامه خواهیم داد و تحریم‌ها کماکان، ابزارهای مهمی برای انجام این کار خواهند بود.»
نیاز به هنر دیپلماسی
ولی نصر، تحلیلگر ارشد مسائل ایران در گفت‌وگو با «دیپلماتیک» می‌گوید که اعلام تمایل علنی امریکا برای رفع تحریم می‌تواند به کمک روند دیپلماتیکی بیاید که در وین آغاز شد. به نظر می‌رسد که نتیجه نشست وین بیشتر از چیزی است که تصور می‌شد و دلیل آن هم تغییر استراتژی امریکا است. امریکا مساله رفع تحریم‌ها را که پیش از این نمی‌پذیرفت روی میز گذاشته است.
لورا روزن در ادامه این گزارش می‌نویسد: مساله ترتیب گام‌هایی که ایران و امریکا باید برای بازگشت مشترک به برجام بردارند بسیار حساس است. به نظر می‌رسد که با توجه به فضای سیاسی حاکم بر واشنگتن و تهران، حل این مشکل به «هنر دیپلماسی» نیازمند باشد. هنری روم از تحلیلگران مسائل ایران در این باره می‌گوید: اگر قرار باشد که مسیر بازگشت به برجام ادامه پیدا کند تنها راه این است که هر دو طرف همزمان برداشتن گام‌ها را آغاز کنند تا در یک تاریخ یکسان و تعیین شده بازگشت به برجام را اعلام کنند.
در حالی که برخی از کارشناسان دلیل تغییر موضع امریکا را نزدیکی انتخابات ریاست‌جمهوری در ایران می‌دانند، یک مقام ارشد امریکایی در این باره به لورا روزن می‌گوید: زمانی که رقابت‌های انتخاباتی در ایران آغاز شود برای هرگونه پیشرفت در مسیر احیای برجام به چند ماه زمان نیاز خواهیم داشت.
اگر ایرانی‌ها قبول می‌کردند با هیات ما رودررو صحبت کنند کار سرعت بیشتری می‌گرفت.
به گزارش «اعتماد»، این دور از رایزنی‌های ایران، 1+4 و ایالات متحده در حالی به پایان رسید که هر کدام از هیات‌ها باید نتیجه کار دو کارگروه کارشناسی را به پایتخت‌ها منتقل کنند. طبیعتا این جزییات در دو پایتخت تهران و واشنگتن بیش از سایر پایتخت‌های کشورهای عضو برجام به بحث و بررسی گذاشته خواهد شد. هر چند که هنوز جزییات مسیری که دولت‌های ایران و امریکا در وین برای احیای برجام در حال ترسیم هستند مشخص نیست و تا نهایی شدن نیز فاصله بسیار دارد اما این روند هم در تهران و هم در واشنگتن مخالفان سرسختی دارد.
در چنین شرایطی ایران، 1+4 و امریکا نه تنها باید در سایه ساعت شنی به راه افتاده برای پایان برجام، فرمولی برای رفع تحریم‌ها و بازگشت به تعهدات برجامی و همچنین راستی‌آزمایی هر کدام از آنها پیدا کنند بلکه باید مراقب ادبیات مطرح شده در نقشه راه نیز باشند. بلندتر شدن دیوار بی‌اعتمادی میان ایران و امریکا در نتیجه سیاست‌های خصمانه دولت ترامپ در چهار سال گذشته شرایط بازگشت به برجام را حتی از شرایط تلاش برای حصول این توافق هم سخت‌تر کرده است و در چنین شرایطی هنوز نمی‌توان با قاطعیت از احیای برجام در آینده نزدیک خبر داد.
وزیر خارجه ایران: تمام تحریم‌های ترامپ باید برداشته شوند
محمدجواد ظریف، وزیر خارجه ایران ساعتی پس از پایان این دور از رایزنی‌های فنی و حقوقی برای احیای برجام در وین با انتشار یک توییت نوشت: ایران مسیری منطقی برای پایبندی کامل به برجام ارایه می‌کند:
ایالات متحده -که این بحران را موجب شده- باید ابتدا به پایبندی کامل بازگردد.
ایران پس از راستی‌آزمایی سریع، اقدام متقابل خواهد کرد.
تمامی تحریم‌های ترامپ، ضدبرجام بودند و باید رفع شوند، بدون توجه به تمایزات و نام‌گذاری‌های بی‌منطق و خودسرانه تحریم‌ها.
ساعت 24 از انتشار نظرات حاوی توهین و افترا و نوشته شده با حروف لاتین (فینگیلیش) معذور است.