تحریم در سکوت اقتصاد را خفه می کند

ساعت 24 - وودرو ویلسون، رییس جمهور سابق آمریکا گفت :«ملتی که تحریم شده است، در معرض تسلیم یا محاصره است. این چاره اقتصادی صلح آمیز، ساکت و مرگبار را اعمال کنید و نیازی به نیروی نظامی نیست

».

اینطور می گویند که آثار تحریم ها کمتر ملموس و محسوس است و اثر تخریبی کمتری دارد، درحالیکه در درگیری نظامی آسیب و تلفات ملموس برای دو طرف ایجاد می شود. هرچند سیاستمداران بهتر می توانند از زایل شدن یک چهارم تولید ناخالص ملی دفاع کنند تا از دست دادن هزاران نظامی و غیرنظامی، اما در سطح راهبردی و سیاستگذاری، اعمال درد از مسیر تحریم، هدف یکسانی با عملیات نظامی دارد و آن، ایجاد محرک های یکسان در طرف مقابل است، طوری که طرف مقابل یا مقاومت کند یا از پا بیفتد.در ایران، به عنوان یکی از اقتصادهای تحریمی جهان، مطالعات بسیاری درباره اثر تحریم ها بر اقتصاد کشور انجام شده است. یک پژوهش با بررسی داده های اقتصادی از سال 57 تا 95 ثابت می کند که تحریم های اقتصادی قوی، اثری منفی و معنی دار بر حساب سرمایه در کوتاه مدت و بلند داشته است.یک پژوهش دیگر که در سال 2019 انجام شده می گوید، افزایش درجه تشدید تحریم های اقتصادی فقر مطلق را در ایران افزایش داده است. بنابراین نمی توان ادعای تحریم کنندگان مبنی بر عدم اثرگذاری تحریم ها بر مردم را پذیرفت و به دلایل حقوق بشری تحریم های اقتصادی باید لغو شود.یک بررسی دیگر در سال 2018 از این خبر داد که تحریم های بین المللی بر نرخ تورم سال های 60 تا 93، مستقیم و معنادار بوده و این تغییرات از مسیر نرخ ارز و کسری بودجه دولت ایجاد شده است.یک پژوهش دیگر در همین سال می گوید هرچند تحریم های ضعیف، اثر منفی کمتری بر ارزش صادرات و واردات ایران داشت، اما تحریم های شدید، به اندازه قابل توجهی میزان صادرات و واردات کالاهای تجاری را محدود کرده است.

در سال 2018، دو پژوهشگر اثر تحریم های اقتصادی علیه ایران بر واردات کالاهای سرمایه ای، واسطه ای و مصرفی را بررسی کردند و یافته های آن ها نشان داد از سال 60 تا 92، تحریم های اقتصادی، چه ضعیف و چه قوی، واردات کالاهای واسطه ای را کاهش داده و تحریم های اقتصادی ضعیف بر واردات کالای سرمایه ای اثر مثبت داشته. هم چنین واردات کالاهای مصرفی در جریان تحریم های اقتصادی قوی افزایش یافته و تحریم اقتصادی ضعیف اثری بر واردات کالاهای مصرفی نداشته است.افزایش نرخ بیکاری و تورم، اثرگذاری تحریم بر تورم از طریق نقدینگی، دامن زدن به وضعیت رکود تورمی، و کاهش سطح اشتغال از دیگر آثار منفی تحریم بر اقتصادی ایران بوده که در پژوهش های مختلف علمی ثابت شده است.

هم چنین پژوهش های خارجی درباره اثر تحریم بر وضعیت اقتصادی کشورهای مختلف نشان می دهد تحریم بر نابرابری درآمد ، فقر و نرخ رشد تولید ناخالص داخلی کشورهای هدف اثر دارد. به طوری که اعمال تحریم های ایالات متحده آمریکا 3.5 درصد فقر را در کشورهای هدف افزایش و نرخ رشد تولید ناخالص داخلی سرانه کشورهای هدف را بیش از 2 درصد کاهش داده است. این آثار منفی در اقتصادهای وابسته به نفت بیشتر است. حتی در مورد روسیه که در سه ماهه آخر سال 2014، تورم در اقتصاد آن از 7.68 درصد به 9.58 درصد رسید و در سه ماهه نخست سال 2015، رقم 16.2درصد را ثبت کرد. پیش بینی ها این بود که تورم در دوسال آینده در این کشور به 19.5 درصد هم برسد که از تورم هدفگذاری شده بانک مرکزی روسیه، یعنی تورم 4.5 درصدی فاصله داشت.یک بررسی تازه ایرانی، اثر شاخص فلاکت در 41 کشور تحریم شده از سال 1991 تا 2018 را بررسی کرده است. آن ها اثر زمانی تحریم های سازمان ملل و آمریکا بر شاخص فلاکت را بررسی کردند و به این نتیجه رسیدند که گذشت زمان، در افزایش یا کاهش اثر تحریم ها بر شاخص فلاکت اثری ندارد. آن ها به دولت ها توصیه کردند با جدیت بیشتری نقدینگی را مدیریت کنند. رهایی از اقتصاد تک محصولی و وابستگی به درآمد حاصل از محصول خاص، حل موانع اصلی در تجارت و سرمایه گذاری از توصیه های دیگر آنان به دولتمردان اقتصادهای تحریم شده است.برای مطالعه بیشتر مقاله بررسی اثر زمانی و شدت تحریم های سازمان ملل و ایالات متحده بر شاخص فلاکت کشورهای هدف را بخوانید.

خلاصه شده از متن مقاله منتشر شده در نشریه پژوهش های اقتصادی در تابستان سال 1400 به نویسندگی ادریس کریمی، زهرا فتوره چی و محمد حسن زاده محمودآباد، پژوهشگران در اتاق تهران