نکات مهم در تغذیه با شیرمادر

● مقدمه
سال هااست كه نقش اساسی تغذیه با شیر مادر در رشد وسلامت كودكان وهمچنین سلامت مادران شناخته شده است . وبه تنهائی درشش ماه اول تولد برای شیرخوار كافی است ودر شش ماه دوم تولدانرژی لازم پنجاه درصد از شیر مادر وپنجاه درصد از تغذیه تكمیلی تامین میشود . آموزش به مادران هنر است كه به مادران گفته شود همه مادران قادر به شیر دادن هستند وباید این باور به مادران تفهیم گردداز طرف دیگر حمایت جامعه از زنان وحمایت خانواده از مادران اهمیت ویژه دارد .نكته مهم دیگر آموزش كاركنان بیمارستان ها ومراكز درمانی است كه بتوانند پاسخ گوی مادران به گونه صحیح باشند چون اگر نا آگاهانه به سوال مادری پاسخ داده شود بد آموزی مصیبت وار خواهد بود در دو تا سه هفته اول تولد مهمترین زمان سوال برانگیز مادران خواهد بود .
مقام مادر شیرده در آیه ۱۴ سوره لقمان ذكر شده : بعد از شكر گذاری خالق شكر گذاری مادر توصیه شده است .
درسوره بقره آیه ۱۳۳ مدت شیر دادن را دو سال تمام ذكر شده است .
اكنون بعد از ۱۴۰۰ سال سازمان بهداشت جهانی مدت دو سال شیر مادر را تاكید نموده است .
● فیزیولوژی
در زمان بارداری پستان ها جهت ترشح شیر آماده میشوند وكلسترمColostrum بزودی در تریمستر دوم به علت لاكتوژن جفت ترشح میگردد وبعد از زایمان آزاد شدن پرولاكتین محرك ایجاد شیر خواهد بود وتغذیه با شیر مادر مهمترین عامل محرك ادامه ایجاد پرولاكتین است تحریك انتها ی اعصاب در ناحیه آرئول ونوك پستان نتیتجا باعث آزاد شدن اكسی توسین از غده هیپوفیز وتحریك سلول های میواپی تلیا ل پستان و letdown reflexكه رفلكس نوروآندكرین است میگردد .عوامل محیطی شامل درد ، استرس ، جدائی شیرخوار وبیماری های مادر از عواملی است كه در كاهش شیر تاثیر دارد .
● فوائد تغذیه با شیر مادر
كاهش عفونت ها ی گوارشی بخصوص اسهال واستفراغ ، عفونت های تنفسی ،كاهش عفونت های ویروسی وباكتریال وقارچی به علت عوامل اختصاصی وغیر اختصاصی شیر مادر رشد وتكامل مطلوب شیر خوار پاسخ به ایمونیزاسیون وحمایت هفت استراتژی سازمان بهداشت جهانی دررشد وسلامت كودك شامل ایمن سازی ،پیشگیری از اسهال ،پیشگیری از عفونت های حاد تنفسی ، تنظیم خانواده ،تغذیه با شیر مادر ،تغذیه تكمیلی وپی گیری رشد كه همگی در زیر چتر تغذیه با شیر مادرمیباشد . كاهش عفونت های مزمن دیابت ۱ و۲ وسلیاك ،بیماری های التهابی روده ، كانسر ،بیماری های آلرژی ، آستم ، رشد وتكامل مغزی ، افزایش هوش ، سلامت جسمی وروحی مادروكاهش كانسر رحم وپستان وصد ها مزایای دیگر .
● در جریان بیماری های زیر بهتر است مادر شیر ندهد
عفونت HIV در ممالك توسعه یافته به علت اینكه ریسك انتقال عفونت از راه شیر مادر است تغذیه باشیر مادر كنتر اندیكه است در ممالك در حال توسعه مرگ ومیر به علت عفونت های مختلف زیاد است باید مورد تعمق قرار گیرد . ا لبته بهتر است شیر مادر داده نشود.
▪ عفونت ویروسی سیتو مگال CMV
از راه شیر منتقل میگردد اما در نوزادان ترم به علت عبور آنتی بادی از مادر تغذیه با شیر مادر مانعی ندارد لیكن در نوزادان نارس كه سیستم ایمنی ضعیف است نباید شیر مادر داده شود.
HTLV,۱ Human T-Cell Lymphotropic Virus Type,I
رتروویروس كه نئوپلاسم بدخیم و اختلالات نورولوژیك در بالغین میشود واز راه شیر مادر منتقل میگردد و نباید شیر مادر داده شود.
HTLV,II Human T-Cell Lymphotropic Virus Type II
رتروویروس است كه از راه شیر منتقل میگردد و شیر مادر نباید داده شود.
▪ ویروس هرپس سیمپلكس تیپ ۱HSV,I
در شیر مادر وجود دارد نواحی تبخال باید پوشانده شود وبا رعایت بهداشت كامل شیر مادر اشكالی ندارد ابته اگر ضایعات تبخال روی نوك پستان وسینه نباشد.
▪ شیر خواران مبتلا به گالاكتوزمی :
نمیتوانند شیر مادر بدهند چون نمی توانند گالاكتوز را متابولیزه نمایند شیر بدون لاكتوز توصیه میگردد.
● دارو ها
آمفتامین ، كوكائین ، هروئین ، ماری ژوآ نا و فن سیكلیدین Phencyclidineمعمولا شیر مادر نباید داده شود.
داروهای سایتو توكسیك مانند سیكلوفسفامید ،سیكلوسپورین ومتوتركسات و دوكسوروبیسین شیرمادر نباید داده شود .
● در بیماری های زیر دادن شیر مادر اشكالی ندارد:
▪ هپاتیت B
گرچه در شیر مادر وجود دارد اگر در مادران مبتلا بلافاصله بعد از زایمان واكسن هپاتیت B وایمونوگلبولین هپاتیت بHBIG تزریق گردد بعد از آن ریسك عفونت كاهش می یابد وتغذیه با شیر مادر اشكالی ندارد.
▪ هپاتیت C
انتقال از شیر مادر گزارش نشده است در آنها كه شیر مادر یا شیر خشك داده شده ریسك عفونت تفاوتی نداشته است . انتقال عفونت از راه ترا نسفوزیون واز زخم نوك پستان می باشد.
▪ سرخجه
در مادران مبتلا به سرخجه یا متعاقب واكسیناسیون سرخجه شیر مادر اشكالی ندارد زمانی كه مادر مبتلا شده ویروس به بدن شیرخوار رسیده است و شیر مادر اشكالی ندارد.
▪ واكسن آبله مرغان
انتقال از راه شیر مادر گزارش نشده ودادن شیر مادر اشكالی ندارد.
در كودك مبتلا به فنیل كتنوری شیر مادر اشكالی ندارد واقدامات مخصوص باید انجام گیرد.
▪ سیگار و ا لكل
گرچه مصرف سیگار وا لكل برای خود مادر صلاح نیست ولی برای شیرخوار به طور مطلق كنتر اندیكاسیون شیر مادر ندارد.
● آموزش های قبل از زایمان
تشویق مادران در حین بار داری به شیردادن بعد از تولد نوزاد و آمادگی پستان ها ووماساژ قبل از زایمان در اواخر حاملگی ـ آموزش مادران بلافاصله بعد از زا یمان وتوصیه برای مدت ۱۵-۲۰ دقیقه هر دفعه شیردادن و پی گیری ۱-۲ روز بعد از ترخیص مادران جهت ادامه آموزش از نكات مهم به شمار میرود .
آموزش روش های شیر دادن و استفاده نكردن آب وصابون و لوسیون به نوك پستان ها – گذاشتن چند قطره شیر مادر در ناحیه نوك پستان ۳-۴ مرتبه در روز احتقان پستان Engorgement معمولا ۲-۵ روز بعد از زایمان با تورم پستان ها وتب مختصر ایجاد میشود . در صورتی كه مكررا شیر به شیرخوار داده شود بهترین درمان وپیشگیری است وهر ۲-۳ ساعت باید تخلیه كامل انجام گیرد گرم نگه داشتن وماساژ در تخلیه شیر مؤثر است واگر احتقان زیاد باشد تخلیه با دست یا پمپ انجام گردد . بكار بردن كیسه یخ روی پستان ها ۵-۱۰ دقیقه بعد از تغذیه در كاهش ادم مؤثر است ودر ظرف ۲۴ ساعت معمولا احتقان برطرف میشود.
● برفك درسینه مادر
بیشتر در اثر مصرف آنتی بیوتیك در مادر یا از دهان نوزاد مبتلا به برفك است كه با داروهای ضد قارچی موضعی مثل نیستاتین ودر نوزادان چكاندن ۱۵ قطره هر ۶ ساعت داخل دهان برطرف میشود .

پروفسور محمد حسین سلطان زاده
استاد دانشگاه علوم پزشكی شهید بهشتی
References
۱-Manual of Neonatal Care Fifth Edition۱۳۹-۱۴۵ Kathleen M. Howard and Maureen ۲۰۰۴
۲-Nelson , Textbook of Pediatrics ۱۷th Edition۲۰۰۴
۳-Handbook of Neonatal Infections ۱۹۹۹ ۱th Edition
۴ – Handbook of Neonatal Intensive Care ۴th Edition ۱۹۹۹
۵ – Care of the High Risk Neonate ۵th Edition۲۰۰۱
۶– كتاب تغذیه باشیر مادر در صفر تا شش ماهگی وتغذیه در شش ماه دوم تولد : انجمن ترویج تغذیه با شیر مادر
۷- تاثیر قطره گیاهی در افزایش شیر مادر وگزارش ۱۰۰ مورد سیزدهمین كنگره بین ا لمللی كودكان ۱۳۸۰ دكتر سلطان زاده م ح

منبع : پروفسور محمدحسین سلطان‌زاده