بیماری خاموش
نوشتار زیر كه به مناسبت روز جهانی مبارزه با پوكی استخوان تهیه شده است، به معرفی این بیماری، علائم و راههای پیشگیری، می پردازد.
پوكی استخوان چیست؟
پوكی استخوان یك بیماری شایع متابولیك استخوان است. این بیماری با كاهش عمومی و شدید در توده استخوانی و پوك شدن استخوان به وجود می آید. در این بیماری، عناصر تشكیل دهنده استخوان از نظر كیفیت تغییر نمی كند، اما از نظر كمیت كاهش می یابد. عواملی زیادی در ایجاد پوكی استخوان تأثیر دارند كه مهمترین آنها ژنتیك، تغذیه، هورمون های داخلی، ورزش و فعالیت بدنی است.حدود ۲۰۰ میلیون نفر از جمعیت زنان در سراسر جهان به بیماری پوكی استخوان مبتلا هستند. پوكی استخوان مشكل شایع سیستم های بهداشتی درمانی و به عبارتی بیماری همه گیر دنیای امروز است. این بیماری با كاهش توده استخوانی و افزایش شكستگی استخوان همراه است.روند این بیماری خزنده، آنچنان آهسته و تدریجی است كه شخص هیچ گونه علائم هشدار دهنده ای را احساس نمی كند تا زمانی كه نخستین شكستگی اتفاق بیفتد.از عواقب این شكستگی ها كه به طور شایع در ناحیه مچ دست، مهره های كمری و استخوان لگن رخ می دهد، درد، ناتوانی حركتی، قادر نبودن به انجام امور روزمره، زمین گیر شدن و در نهایت در بسیاری از موارد مرگ است.مطابق آمار منتشر شده از سوی بنیاد بین المللی پوكی استخوان، از هر ۳ زن و از هر ۵ مرد بالای ۵۰ سال، یك نفر مبتلا به پوكی استخوان بوده و یا تراكم استخوانی پایینی دارند. شیوع این بیماری در كشورهای مختلف متفاوت گزارش شده است. متأسفانه برنامه بیماریابی پوكی استخوان در هیچ نقطه جهان، از یك برنامه استاندارد شده نظام های بهداشتی درمانی برخوردار نیست و مسئولیت این بیماری در سنین بالای ۵۰ سال به عهده خود فرد است.پوكی استخوان به راحتی قابل پیشگیری است و می تواند به وسیله آزمایش های ساده خون و تراكم سنجی استخوان، ردیابی شده و با تشخیص به موقع به طرز مؤثری درمان شود.براساس مطالعات سازمان بهداشت جهانی، در سال ۲۰۵۰ میلادی بیش از ۵۳۰ میلیون فرد مسن بالای ۵۶ سال در آسیا زندگی می كنند كه متعاقب آن بیش از ۵۰ درصد شكستگی های لگن نیز در آسیا اتفاق خواهد افتاد. بنابراین، پوكی استخوان نه تنها در حال حاضر با ایجاد و ناتوانی و مرگ و میر و هزینه های سنگین اقتصادی، آثار نامطلوب خود را بر جامعه تحمیل می كند بلكه با مسیر روبه رشد بویژه در آسیا مشكل جدی تری در آینده این كشورها به وجود خواهد آورد.
علائم پوكی استخوان
ممكن است شما نیز پوكی استخوان داشته باشید، اما تاكنون علائم آن بروز نكرده باشد و یا متوجه آن نشوید. علائم پوكی استخوان، زمانی ظاهر می شود كه شما به مقدار زیادی كلسیم از دست داده اید. علائمی كه فرد را متوجه پوكی استخوان می كند، شامل رخ دادن شكستگی در استخوانها، بویژه در استخوان های كوچك كه با كوچكترین ضربه و یا حتی زمانی كه بیمار به یاد ندارد كه ضربه ای به استخوان او وارد شده باشد، بوجود می آید، پشت درد، خمیده شدن پشت، كوتاه شدن قد به دلیل فشار مهره های ستون فقرات بر روی هم در اثر نازكی و پوك شدن استخوانهای مهره ایجاد می شود.
افرادی كه بیشتر در خطر ابتلا هستند
این موارد افراد را در خطر ابتلا به پوك شدن استخوان قرار می دهد: یائسگی قبل از ۴۸ سالگی، یائسگی زودرس به دلیل برداشتن تخمدان ها به وسیله جراحی، كمبود كلسیم در رژیم غذایی، كمبود فعالیت های جسمانی، به طور محدود در معرض آفتاب بودن و یا وجود مقدار ناچیز ویتامین D در غذا، وجود ترك و شكستگی استخوان در گذشته، سابق پوكی استخوان در خانواده، افراد لاغر با استخوان بندی ظریف، نازك، پركاری غدد تیروئید، كشیدن سیگار، كافئین (ماده تحریك كننده موجود در چای، نوشابه و الكل) و مصرف طولانی كورتون.
زنان بیشتر از مردان به پوكی استخوان مبتلا می شوند
پوكی استخوان در زنان بیشتر از مردان دیده می شود. به گفته متخصصان توده استخوانی هر فرد معمولاً بین ۳۰ تا ۳۵ سالگی به بیشترین میزان خود می رسد. پس از این سن، كاهش توده استخوان به صورت یك روند طبیعی پیری آغاز می شود. روند از دست دادن توده استخوانی در زنان تقریباً یك دهه زودتر از مردان رخ می دهد: علت آن هم در نقش مهمی است كه هورمون استروژن در سلامت و استقامت استخوان ها ایفا می كند. در زمان یائسگی، میزان هورمون های استروژن و پروژسترون ناگهان كاهش می یابند و معمولاً در این زمان است كه استخوان ها سریع پوك و نازك می شوند و دردهای استخوانی خودنمایی می كنند.
۲ میلیون ایرانی در معرض خطر شكستگی های ناشی از پوكی استخوان
براساس مطالعات انجام شده در مركز تحقیقات غدد و متابولیسم دانشگاه علوم پزشكی تهران بر روی جمعیت ۲۰ تا ۶۹ ساله ایران، حدود ۲ میلیون نفر در معرض خطر شكستگی های ناشی از پوكی استخوان (استئوپروز) قرار دارند. شیوع پوكی استخوان در ۴/۷ درصد در ستون فقرات كمر و ۴/۲ درصد در استخوان لگن در جمعیت مورد مطالعه بوده است.شیوع پوكی استخوان یا ضعف استخوانی در سن بالای ۵۰ سال ۷۰ درصد در زنان و ۵۰ درصد در مردان است.راههای پیشگیری از پوكی استخوان
* به طور منظم ورزش كنید. ورزش یكی از عوامل مهم برای قرار گرفتن كلسیم در داخل استخوان و محكم شدن استخوانهاست. شعار امسال روز جهانی پوكی استخوان (استئوپروز) با تأكید بر ورزش و فعالیت بدنی مناسب همه افراد جامعه اعم از پیر و جوان است كه همگان را ترغیب به انجام حركات ورزشی، نه به صورت مقطعی و زودگذر، بلكه به صورت تدوین برنامه های روزانه و مرتب می كند.
پیاده روی ورزش مناسبی است. اما اگر به پوكی استخوان مبتلا هستید، قبل از آغاز هرگونه تمرین ورزشی با پزشك خود مشورت كنید.
* هر روز مواد غذایی حاوی كلسیم، بویژه لبنیات پاستوریزه كم چرب مصرف كنید. در گروه لبنیات شیر، ماست، پنیر و كشك از منابع خوب كلسیم هستند.
شیر منبع خوبی برای كلسیم است، اما باید دقت كرد كه اضافه كردن چای، پودر نسكافه، پودر كاكائو و قهوه به شیر، از جذب شدن كلسیم جلوگیری می كند.
مطالعات مركز تحقیقات غدد متابولیسم دانشگاه علوم پزشكی تهران نشان می دهد كه دو عامل تغذیه مناسب و فعالیت بدنی كافی می تواند روند این بیماری را تا حد قابل قبولی به تعویق بیندازد. با توجه به جمعیت جوان كشورمان، نهادینه كردن برنامه هایی چون استفاده مرتب از مواد لبنی همراه با انجام فعالیت های ورزشی مناسب و مستمر به طور روزانه از ابتدای دوران كودكی می تواند باعث ایجاد حداكثر توده استخوانی شده و فرد را از ابتلا به این بیماری تا حدودی مصون كند.
* از مصرف خودسرانه و غیرضروری شربت های كاهش دهنده اسید معده كه مانع از جذب كلسیم غذا می شود، خودداری كنید و این گونه شربت ها را فقط با تجویز پزشك مصرف كنید.
* استعمال دخانیات و مصرف الكل برای همه، در هر سنی و شرایط مضر است. از جمله عوارض استفاده از آنها، تشدید پوكی استخوان است. پس از مصرف آنها جداً خودداری كنید.
* ویتامین D با افزایش جذب كلسیم، از پوكی استخوان جلوگیری می كند. برای تأمین ویتامین D هر روز چند دقیقه در مقابل نور مستقیم خورشید قرار بگیرید. تابش نور خورشید از پشت شیشه تأثیری ندارد.
مطالعات انجام شده در كشورمان نشان می دهد كه ۶۰ درصد افراد مورد مطالعه دچار كمبود ویتامین D بوده اند و این در حالی بوده كه در تغذیه روزانه فقط ۶۰ درصد كلسیم و ۲۰ درصد ویتامین D مورد نیاز روزانه را دریافت می كنند و از فعالیت كافی نیز برخوردار نیستند.
نتایج پژوهش های مركز تحقیقات غدد و متابولیسم در زمینه پوكی استخوان
مركز تحقیقات غدد و متابولیسم دانشگاه علوم پزشكی تهران به عنوان تنها عضو ایرانی سازمان بین المللی پوكی استخوان و قطب پوكی استخوان در كشور، مجری بسیاری از طرح های تحقیقاتی در این زمینه بوده است و با پایه گذاری شبكه ملی تحقیقات پوكی استخوان در ۱۱ استان كشور ارتباط مناسبی برای مبادله اطلاعات و هماهنگی فعالیت های مربوط به این بیماری خاموش ایجاد كرده است.
پژوهش های اخیر مركز تحقیقات غدد و متابولیسم دانشگاه علوم پزشكی تهران، واقعیت های در خور توجهی در رابطه با استخوانها در پی داشته است كه از جمله آنها می توان به این موارد اشاره كرد:
* استخوان یك بافت زنده است و به طور مستمر نوسازی می شود و فعالیت ورزشی استخوان را برای این نوسازی ترغیب می كند. استخوانها هم مانند عضلات باید مرتب در حركت باشند تا فرسوده نشوند.
* در دختران استخوانها در سنین یازده تا سیزده سالگی از ماده معدنی انباشته می شود و این محتوی استخوانی در طول ۳۰ سال و بعد از یائسگی تحلیل می رود. بدیهی است هر قدر میزان این ذخیره بیشتر باشد سرعت از دست رفتن آن نیز كمتر خواهد بود.
* دختران پرجنب وجوش و فعال كه هر روز ورزش می كنند، ۴۰ درصد بیشتر توده استخوانی ذخیره می كنند. این مطالعات در مورد پسران نیز انجام شده است، اما نتایج حاصل از آن به اندازه دختران حیرت انگیز نیست.
* انجام حركات ورزشی مناسب در ناحیه ستون فقرات كمری در میانسالی می تواند از ضعف یا شكستگی فقرات در سنین پیری جلوگیری كند.
* ورزش همچنین می تواند به حالت تعادل و توازن بدن كمك كند و از زمین خوردن جلوگیری كند. با توجه به این كه زمین خوردن یك عامل مهم در ایجاد شكستگی است، مطالعات نشان می دهند كه هر ساله از هر ۵ فرد بالای ۶۵ سال دو نفر حداقل یك بار دچار زمین خوردگی می شوند كه این آمار اهمیت انجام حركات ورزشی در سالمندی را بیشتر آشكار می كند.
* زنانی كه بیشتر از ۹ ساعت در روز می نشینند بیشتر مبتلا به شكستگی لگن خواهند شد.
* ورزش مناسب حتی بعد از وقوع یك شكستگی می تواند از وقوع شكستگی های بعدی جلوگیری كند، درد را تسكین دهد و به حفظ كیفیت زندگی كمك كند.
* پیاده روی بویژه پیاده روی سریع حداقل به مدت نیم ساعت در روز، ورزشهای هوازی و ورزش هایی كه با تحمل وزن بدن همراه است و باعث تقویت عضلانی و پرورش اندام می شوند، برای تحریك توده استخوانی و وادار كردن آن به استخوان سازی بسیار مفیدند.
۲۸ مهر، روز جهانی مبارزه با پوكی استخوان
روز ۲۸ مهر مصادف با روز جهانی مبارزه با پوكی استخوان است. در این روز از سوی ۱۷۰ عضو بنیاد بین المللی پوكی استخوان در سراسر جهان برنامه هایی در جهت مبارزه با این بیماری انجام می شود. در این زمینه مركز تحقیقات غدد درون و متابولیسم دانشگاه علوم پزشكی تهران اقدام به برگزاری برنامه های متنوع اطلاع رسانی و پیشگیری در سطح جامعه كرده است. طراحی، ساخت و پخش تیزرهای تلویزیونی، انتشار كتابچه ها و بروشورهای آموزشی و برگزاری كلاس آموزشی برای رده های سنی مختلف در فرهنگسرای كودك و سالمند، از جمله آنهاست.
علی اصغر محمدی
منبع : روزنامه همشهری
ساعت 24 از انتشار نظرات حاوی توهین و افترا و نوشته شده با حروف لاتین (فینگیلیش) معذور است.